Vroeger was het vaste prik: begon de winter, dan startte ook de reclame voor de winterschilder. Om te voorkomen dat schilders in de winter zonder werk zaten, gaf de overheid subsidie op schilderwerk in deze periode.
Maar tegenwoordig kun je dankzij global warming bijna het hele jaar door schilderen en is er sowieso een nijpend tekort aan schilders, dus die subsidie is een tijd geleden geschrapt. Geen reclame meer voor de winterschilder waarin de schilder met een bak koffie in de hand naast de vrouw des huizes tevreden opmerkt: "Dat is voor de komende jaren weer een strak plafonnetje, mevrouw."
Overheden laten schulden oplopen
We kunnen gerust stellen dat overheden de neiging hebben om meer geld uit te geven dan dat er binnenkomt en zo steeds hogere schulden opbouwen. Om te voorkomen dat de schuldenberg helemaal uit de hand loopt, hebben veel overheden zichzelf limieten opgelegd, bijvoorbeeld een schuldenplafond.
Maar voor alle dergelijke limieten geldt vroeg of laat: de limiet moet worden aangepast (lees: verhoogd) want er is dit of dat gebeurd en dus is de overheid genoodzaakt extra geld uit te geven. Nooit wordt er gesuggereerd om extra belasting te heffen om de noodzakelijke extra uitgaven te dekken, het draait altijd weer uit op hogere schulden.
Duitsland is klaar met schuldenplafond
Als we een aantal van deze schulden plafonnetjes bekijken, dan zien we al snel dat deze niet zo strak in de verf staan. In Duitsland heeft de federale overheid sinds 2011 de Schuldenbremse geïmplementeerd, waardoor het begrotingstekort niet boven de 0.35% van het bbp mag uitkomen. Deze rem op tekorten is zelfs in de Duitse grondwet gezet, waardoor er een tweederde parlementaire meerderheid nodig is om ervan af te kunnen wijken. De wet is ingevoerd na de financiële crisis en vervolgens door Duitsland vooral gebruikt om andere Europese (periferie)landen mee om de oren te slaan als voorbeeld van fiscale prudentie.
"De laatste jaren heeft Duitsland de (schulden)rem echter ingeruild voor het gaspedaal"
De laatste jaren heeft Duitsland de rem echter ingeruild voor het gaspedaal. Tijdens de coronacrisis gaf de Duitse overheid meer geld dan enig ander land uit voor het bestrijden van de economische crisis. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne is de geldstroom vanuit Berlijn alleen maar groter geworden, met enorme energiesubsidies voor consumenten en bedrijfsleven, en een scherpe verhoging van het defensiebudget. En de Schuldenbremse dan? De Duitsers lijken er klaar voor om dit plafond geheel te verwijderen.
Ook EU laat geld rollen nog meer rollen
De Europese Unie is ooit begonnen met een gebalanceerd en redelijk bescheiden budget en heeft dit decennialang weten vol te houden. Maar de afgelopen 10 jaar is de EU een steeds grotere rol gaan spelen als crisismanager en ook de komende jaren zal het geld flink blijven rollen vanuit Brussel.
Tijdens de schuldencrisis in de periferielanden coördineerde de EU de steunpakketten, maar liepen deze grotendeels buiten de EU-begroting om. Tijdens de coronacrisis werd juist besloten om de EU een hoofdrol te laten spelen in de financiering en verdeling van steun onder Europese landen.
Met de toevoeging van het NextGenerationEU programma wordt de EU een grote speler op de Europese kapitaalmarkt en moet de komende jaren meer dan toen keer zoveel lenen als in het voorgaande decennium. Ook al benadrukt de EU dat dit allemaal tijdelijke programma’s zijn, het lijkt erop dat met elke crisis het Brusselse schuldenplatform gewoon verder wordt verhoogd.
"Met elke crisis wordt het Brusselse schuldenplatform gewoon verder verhoogd"
Amerikaans voorbeeld
De Amerikanen hebben de langste historie van het stellen van een plafond aan overheidsschulden. Als je bedenkt dat de Amerikaanse revolutie begon met gekift over belastingheffing op de import van thee, dan klinkt het logisch dat juist Amerikanen belang hechten aan een gebalanceerde begroting.
Tot aan de Eerste Wereldoorlog moest het Congres elke uitgifte van staatsschuld apart goedkeuren, daarna werd dit mechanisme vervangen door het schuldenplafond. Het idee was dat het plafond zou dienen als een soort wekker om eens een goede discussie op te zetten hoe in de toekomst een verdere toename van de schuld kon worden voorkomen. Op zich geen slechte gedachte, want extra schulden zouden alleen moeten worden aangegaan voor bestedingen die door een breed deel van het Congres nuttig worden gevonden.
Dat schuldencompromis komt er wel
Maar helaas kunnen Republikeinen en Democraten het steeds minder eens worden over de definitie van nuttige bestedingen. Democraten steunen hogere overheidsuitgaven, met name voor nationale gezondheidszorg en andere steunprogramma’s, terwijl Republikeinen juist veel meer zien in het verlagen van belastingen.
Toch hebben deze partijen de afgelopen decennia tientallen keren een compromis bereikt om het schuldenplafond te verhogen. Tijdens de coronaperiode was het plafond een tijd lang buiten werking gesteld, maar het is terug en naar verwachting bereikt de Amerikaanse staatsschuld medio 2023 de huidige limiet van (haal even diep adem) 31.400 miljard dollar.
De komende maanden krijgt u een flinke dosis van apocalyptische verhalen voorgeschoteld over een mogelijk faillissement van de Amerikaanse overheid als deze kwestie niet wordt opgelost. Uiteindelijk zal er in Washington een oplossing en compromis worden gevonden en de wekker weer een tijd op snooze worden gezet.
"Uiteindelijk zal er in Washington wel weer een oplossing en compromis worden gevonden"
De echte test komt nog
Met al deze voorbeelden van gebroken schuldenplafonds pleit ik zeker niet voor een terugkeer naar een situatie van overdreven fiscale prudentie. De komende decennia moeten overheden flink investeren om hun klimaatplannen te realiseren en deze plannen zullen zorgen voor een verdere toename van schulden.
Ik maak me vooral zorgen over het aanbod van al die extra staatsobligaties in een periode waar centrale banken gedwongen zijn om de rente op een hoog niveau te houden en daarnaast hun balans afbouwen.
Tot nog toe zijn dit jaar alle nieuwe obligaties met veel enthousiasme door beleggers ontvangen, maar de echte test komt pas in de komende maanden met de combinatie van nieuwe renteverhogingen en nog veel meer schulden die allemaal moeten worden gefinancierd. Als ik af en toe op mijn werk naar het plafond staar, dan is dat alleen om te checken of dat ding er echt nog zit. Dat kan ik niet zeggen over alle schuldenplafonds.
Hendrik Tuch, CFA is hoofd vastrentende waarden Nederland bij Aegon Asset Management. Aegon Investment Management B.V. is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten als een beheerder van beleggingsinstellingen. Op basis van haar vergunning is Aegon Investment Management B.V. geautoriseerd om individueel vermogensbeheer en beleggingsadvies te verlenen in de zin van de Wet op het financieel toezicht.