"Vorige week publiceerde het CBS de nieuwe cijfers voor het Nederlandse consumentenvertrouwen en deze logen er niet om. Sinds april 1986 meet het CBS elke maand ons vertrouwen en afgelopen maand lag het cijfer op het laagste niveau ooit. Zelfs tijdens de coronacrisis en de financiële crisis in 2008 zakte het vertrouwen van de Nederlandse consument niet zover weg als nu. Alleen de arbeidsmarkt kreeg nog een goede score, vooralsnog is de verwachting dat deze komend jaar sterk blijft.
In Europa en de VS is het consumentenvertrouwen de afgelopen maanden sterk teruggevallen tot historisch lage niveaus. Deze vertrouwenscrisis werd lange tijd genegeerd door financiële markten met als argument dat er historisch weinig correlatie is tussen consumentenvertrouwen en consumentenbestedingen. Maar dit lijkt mij nogal een kortzichtige visie, net als de gedachte in de markt en bij centrale banken vorig jaar dat inflatie slechts tijdelijk hoger uit zou vallen.
"De Nederlandse consument staat niet alleen in het pessimistische toekomstbeeld"
Juiste inschatting consument
Consumenten zagen juist aankomen dat prijzen zouden stijgen na het einde van de coronacrisis, mede omdat zij allemaal tegelijk hun extra spaargeld wilden gaan besteden. Na de invasie van Rusland in Ukraine kwam daar de forse stijging van energie- en voedselprijzen nog eens bovenop. We hebben inderdaad gezien dat consumenten hun bestedingen in de afgelopen 12 maanden flink hebben opgeschroefd , maar tegelijkertijd in surveys aangeven dat deze bestedingen nu sterk zullen afnemen.
Als we kijken naar de indicatoren voor bedrijfsvertrouwen, dan zijn die een langere tijd op een hoog niveau gebleven. Zelfs de hogere energiekosten en een stijging van arbeidskosten leken bedrijven niet te deren. De sterke vraag van consumenten zorgde ervoor dat bedrijven een groot deel van hun stijgende kosten konden doorberekenen en daarmee hun marges redelijk op peil hielden. Maar nu beginnen ook bedrijven in te zien dat de toekomst er een stuk somberder uitziet, wat ook zal worden bevestigd in het komende winstcijferseizoen.
"Nu beginnen ook bedrijven in te zien dat de toekomst er een stuk somberder uitziet"
De groei van onze economie is voor groot deel een kwestie van vertrouwen. Zonder vertrouwen in de toekomst zal een consument geen auto of huis aankopen en zullen bedrijven niet investeren. Als consumenten verwachten dat de arbeidsmarkt verslechtert of prijzen blijven stijgen, dan zullen ze hun bestedingen aanpassen, wat weer zorgt voor dalende bedrijfswinsten en ontslagen.
Gemiste kans
Was de huidige vertrouwenscrisis te voorkomen? Persoonlijk denk ik dat centrale banken een kans hebben laten lopen om het consumentenvertrouwen te steunen. In alle westerse landen worden consumenten al lange tijd geconfronteerd met een uitholling van hun besteedbare inkomen als gevolg van stijgende huren en huizenprijzen.
"De centrale banken hebben een kans laten lopen om het consumentenvertrouwen te steunen"
Het beleid van (veel te) lage rente en de enorme aankoopprogramma’s zorgt al jaren voor een enorme stijging van huizenprijzen en daarmee de woonlasten, zeker voor starters op de woningmarkt. Toen daar vorig jaar de stijgende inflatie van andere goederen bij kwam, zagen consumenten de bui al hangen en begon de start van de vertrouwenscrisis.
Lange tijd hebben centrale banken volgehouden dat inflatie slechts tijdelijk op zou lopen. Consumenten wisten beter, zoals ze elke maand weer zagen op hun huurafrekening en op de overspannen huizenmarkt waar kopers fors moesten overbieden om een kans te maken op een huis. Mijn stelling is dan ook dat als centrale banken vorig jaar al begonnen waren met een krapper monetair beleid, het consumentenvertrouwen een minder grote terugval had laten zien.
Fed steekt wel hand in eigen boezem
In de VS heeft Fed-president Powell al zijn excuses aangeboden en benadrukt nu in elke speech dat het Fed- bestuur begrijpt hoe pijnlijk de huidige inflatiegolf is voor consumenten. De Fed heeft dan ook beloofd dat ze niet zullen rusten voordat het inflatiespook weer terug in zijn hok is geduwd. Maar dat betekent wel een periode van flinke renteverhogingen, wat weer ten koste gaat van de groei.
De ECB heeft absoluut nog geen hand in eigen boezem gestoken als het gaat om het koopkrachtverlies in de eurozone. Integendeel, de Italiaanse rente liep een beetje op na de aankondiging van een renteverhoging volgende maand en de ECB wil meteen alweer maatregelen nemen om dit te stoppen. Niks over uitholling van pensioenen of salaris en ook helemaal geen belofte om de hoge inflatie weer terug te brengen naar een normaal niveau.
Centrale banken moeten nog harder op de rem staan
De uitdrukking dat vertrouwen te voet komt en gaat per paard is hier helaas ook van toepassing. Het zal lange tijd duren voordat consumenten weer vertrouwen krijgen in de belofte dat centrale banken ervoor zorgen dat de inflatie laag blijft. Juist dit gebrek aan vertrouwen is een probleem voor centrale banken omdat werknemers de komende jaren zullen vasthouden aan hoge salariseisen en daarmee de huidige inflatiegolf een meer structureel karakter krijgt.
Centrale banken zijn genoodzaakt om sneller en harder op de rem te gaan staan om een loonprijsspiraal te voorkomen. Dat zal ten koste gaan van aandelenbeurzen, waar het vertrouwen van beleggers ook al een flinke knauw heeft gekregen. Ook voor beleggers zal het lange tijd duren voordat hun vertrouwen in duurzame economische en winstgroei is hersteld. Het is uiteindelijk allemaal een kwestie van vertrouwen."
Hendrik Tuch, CFA is hoofd vastrentende waarden Nederland bij Aegon Asset Management. Aegon Investment Management B.V. is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten als een beheerder van beleggingsinstellingen. Op basis van haar vergunning is Aegon Investment Management B.V. geautoriseerd om individueel vermogensbeheer en beleggingsadvies te verlenen in de zin van de Wet op het financieel toezicht.