Nieuw pensioenstelsel brengt financiële markten in beweging

Op 30 mei stemde de Eerste Kamer in met een historische wijziging van het Nederlandse pensioenstel. Hiermee wordt invulling gegeven aan het Pensioenakkoord uit 2019. Dat de overgang naar een nieuw pensioenstelsel grote impact heeft voor alle werkenden en gepensioneerden in Nederland staat als een paal boven water. Maar dat deze transitie ook gevolgen kan hebben voor de financiële markten is minder bekend.

Mijn collega en beleggingsstrateeg Fouad Mehadi heeft onderzocht welke gevolgen de veranderingen in het Nederlandse pensioenstelsel zouden kunnen hebben voor de beleggingsportefeuilles van pensioenfondsen. Door de omvang van de Nederlandse pensioenpotten kunnen grote wijzigingen in hun portefeuilles ook flinke gevolgen hebben voor vraag en aanbod op de financiële markten.

Van DB naar DC

In het nieuwe pensioenstelsel gaat iedere werknemer pensioen opbouwen via een ‘beschikbare premie’ ofwel ‘Defined Contribution (DC)’ regeling. In dit nieuwe stelsel legt iedere deelnemer een vaste premie in, maar doen pensioenfondsen geen belofte over de hoogte van de uitkering. De hoogte van de pensioenuitkering is afhankelijk van de geboekte beleggingsresultaten.

Binnen het nieuwe stelsel kunnen pensioenfondsen of werkgevers kiezen tussen een ‘solidaire pensioenregeling’ of een ‘flexibele pensioenregeling’. In de eerste variant wordt het pensioengeld voor alle deelnemers gezamenlijk beheerd, in dezelfde pensioenpot. In de flexibele variant hebben deelnemers een eigen beleggingsportefeuille. Pensioenfondsen krijgen tot maximaal 1 januari 2028 de tijd om de nieuwe pensioenregeling in te voeren.

De meerderheid van de Nederlandse pensioenregelingen zijn nu nog gebaseerd op het principe van Defined Benefit waarbij de toekomstige pensioenuitkeringen vastliggen. De dekkingsgraad van een pensioenfonds bepaalt jaarlijks of een pensioenfonds deze uitkeringen mag verhogen, bijvoorbeeld om ze te indexeren voor inflatie. In de pensioenwetgeving wordt bepaald op welke manier pensioenfondsen hun toekomstige verplichtingen moeten verdisconteren om de dekkingsgraad te bepalen.

Lange looptijden

De meeste pensioenfondsen dekken een groot gedeelte van het renterisico van hun verplichtingen af door de portefeuille over de hele rente-curve te beschermen. Dat doen ze door te beleggen in overheidsobligaties met verschillende looptijden die zo veel mogelijk overeenkomen met de looptijden van hun verplichtingen en door gebruik te maken van rente-swaps.

Nederlandse pensioenfondsen beleggen daarom relatief veel in obligaties en swaps met lange looptijden van 30 tot 50 jaar. Zo ver in de tijd ligt immers een deel van hun verplichtingen.

"Nederlandse pensioenfondsen beleggen relatief veel in obligaties en swaps met lange looptijden van 30 tot 50 jaar"

Nieuwe situatie

In het nieuwe pensioenstelsel zullen de Nederlandse pensioenregelingen worden omgezet tot een vorm van een DC-regeling. In een DC-regeling wordt het afdekken van het rente-risico niet meer bepaald op het niveau van het hele fonds maar per leeftijdscohort of zelfs per individu.

Grofweg komt het erop neer dat voor de jongere deelnemers weinig tot geen rente-risico wordt afgedekt. Voor de oudere deelnemers wordt een steeds groter deel van het risico afgedekt, zodat op het moment van pensionering dezelfde pensioenuitkering kan worden aangekocht, ongeacht het renteniveau op dat moment. Voor een DC regeling zijn hierdoor veel minder obligaties nodig met hele lange looptijden.

"Voor een DC regeling zijn veel minder obligaties nodig met hele lange looptijden"

Bij de overgang van een DB- naar een DC-pensioenregeling zal een pensioenfonds dan ook mogelijk een flinke aanpassing doen aan zijn beschermingsportefeuille van obligaties en swaps. Pensioenfondsen hebben minder behoefte aan obligaties of swaps met een lange looptijd van bijvoorbeeld 50 jaar maar zouden meer vraag kunnen krijgen naar obligaties tot bijvoorbeeld 20 jaar.

Significante impact

De beleggingsstromen die ontstaan ten gevolge van deze herbalancering zijn significant en kunnen zeker impact kunnen hebben op de rentemarkt, bijvoorbeeld een steilere rente curve tussen 20 en 50 jaar.

Hoe groot de impact zal zijn op de totale Europese rentemarkten zal afhangen van de snelheid van de herbalancering. Het is nog de vraag of pensioenfondsen hun portefeuilles geleidelijk zullen aanpassing over de implementatieperiode van ruim vier jaar of dat de meeste fondsen hun beleid ten aanzien van de rente-afdekking veel sneller zullen aanpassen rond een vast moment in de nabije toekomst.

Maar dat de herbalancering van het Nederlandse pensioenstelsel effect zal hebben op de hele Europese rentemarkt lijkt waarschijnlijk. Op basis van allerlei aannames en veronderstellingen hebben we berekend dat als alle Nederlandse pensioenfondsen hun portefeuilles binnen een jaar tijd zouden herbalanceren, zij gezamenlijk verantwoordelijk kunnen zijn voor 30 tot 50 procent van het totale volume van 40- jaars swaps en 50-jaars swaps op de Europese markt.

"De herbalancering van het Nederlandse pensioenstelsel zal waarschijnlijk effect hebben op de hele Europese rentemarkt"

Meer vraag naar hoge rente-obligaties

Op basis van deze analyse ligt het voor de hand dan de wijziging van het Nederlandse pensioenstelsel van DB naar DC een aanzienlijke impact zal hebben op de Europese rente- en obligatiemarkt, zelfs als het een geleidelijk traject wordt en de portefeuille stapsgewijs wordt aangepast.

Naast een lagere vraag naar hele lange staatsobligaties en swaps zal er in het nieuwe Nederlandse DC pensioenstelsel waarschijnlijk ook meer vraag zijn naar hoger renderende obligaties, zoals bedrijfsobligaties of private credits. Deze leningen hebben vaak een looptijd die goed past bij het nieuwe stelsel en bieden het nodige