Rente daalt al 700 jaar

Spaarders vinden het maar raar dat de rente en inflatie momenteel zo laag zijn. Ze vinden het logisch en wenselijk dat regeringen en centrale banken er iets tegen doen.

Maar heeft dat wel zin? De historicus Paul Schmelzing bestrijdt dat aan de hand van een uitgebreide studie, die 700 jaar teruggaat in de tijd. Schmelzing begon aan zijn studie omdat hij bestaande theorieën over de lage rente nogal armoedig vond.

Het gaat dan bijvoorbeeld om Thomas Piketty, die de oorzaak zoekt bij een groeiende welvaartskloof en Larry Summers en Paul Krugman die het toeschrijven aan een zogeheten secular stagnation.

Schmelzing ging zelf op historisch onderzoek uit en kwam tot de conclusie dat de reële rente (nominale rente - inflatie) al meer dan 700 jaar daalt.

Steeds een beetje lager

“De wetenschap gaat er meestal vanuit dat de rente tijdelijk reageert op schommelingen in de economische groei en demografie, maar daarna altijd weer terugkeert naar een soort evenwichtsniveau van tussen de 2 tot 3% reëel. Maar dat klopt niet", zegt Schmelzing. 

Er is volgens hem een duidelijke lange termijntrend naar beneden met gemiddeld bijna twee basispunten per jaar.

Interest rate decline in the very very long-run. Eight centuries of global real interest rates,
R-G, and the ‘suprasecular’ decline, 1311–2018 Beautiful chart by @paul_schmelzing @bankofengland h/t @TomHale_https://t.co/WlbxLpnC0G pic.twitter.com/BFCtyhWTkl

— Adam Tooze (@adam_tooze) January 8, 2020

De lage rente is daarom niet raar, maar juist heel normaal. “Op basis van de lange termijn trend kon je er vanuit gaan dat de rente ergens aan het einde van de 20e of begin 21e eeuw het nulpunt zou bereiken.”

Heilige Romeinse Rijk

Schmelzing dook voor zijn promotieonderzoek aan de Harvard University, in samenwerking met de Bank of England, in de stedelijke en nationale archieven van het Habsburgse Rijk, het Romeinse rijk, Nederland, Groot-Brittannië en de Federal Reserve.

Hij startte begin veertiende eeuw toen Europa geteisterd werd door hongersnoden, de pest en de honderdjarige oorlog. De Engelse koning Edward III betaalde toen nog 35% rente voor een oorlogslening.

Voor de oorlogen van de 17e eeuw waren de rentekosten al een stuk lager en toen het Vaticaan begin vorige eeuw in geldnood kwam, schoot de familie Rothschildt te hulp met een krediet tegen 6% rente.

Renteschokken

Gedurende al die eeuwen waren er pieken en dalen in rente en inflatie. De oorzaak daarvoor lag soms bij dramatische demografische veranderingen. Zo kostte in de 14e eeuw de pest miljoenen mensen het leven wat de rentemarkt heel volatiel maakte.

Andere renteschokken hadden met oorlogen te maken. Zo zorgden de tachtigjarige en dertigjarige oorlog in de 17e eeuw voor grote schommelingen in de wisselkoersen en rente, maar de trend was altijd naar beneden, zegt Schmelzing

Oliecrisis

Een goed recent voorbeeld van een renteschok naar boven is de oliecrisis van de jaren zeventig toen rente en inflatie beide omhoogschoten. Schmelzing: “Maar wat er daarna in de volgende 35 jaar gebeurde, is niks anders dan een terugkeer naar de lange termijntrend.”

Op basis van de onderzoeksresultaten zou Schmelzing het onverstandig vinden als de politiek blindelings zou luisteren naar aanhangers van de secular stagnation-theorie. Zij vragen overheden al jaren meer geld uit te geven om zo de economie een boost te geven.

Maar Schmelzing wijst er op dat de daling van de rente over de eeuwen heen ook samenvalt met steeds hogere overheidsuitgaven. Op basis van de geschiedenis kun je dus niet per definitie zeggen dat meer overheidsuitgaven leiden tot meer inflatie en een hogere rente.

Secular stagnation

De theorie van secular stagnation komt oorspronkelijk uit het Amerika van de jaren dertig van de vorige eeuw toen de VS in een depressie zat. De theorie heeft sinds de kredietcrisis van 2007-2008 opnieuw veel aanhangers gekregen die vrezen voor een periode van extreem hoge besparingen en lage investeringen.

Tel daarbij op de wereldwijde vergrijzing en dalende productiviteit en je hebt een fase van economische stagnatie met een lage rente en inflatie, zo zeggen zij. Hele duidelijke verklaringen voor de lage rente heeft ook Schmelzing niet. De demografie speelt volgens hem zeker een rol.

Immers, hoe ouder mensen worden des te meer sparen ze voor de oude dag en dat drukt de rente. Verder is het risico om geld uit te lenen door de eeuwen kleiner geworden. Maar het belangrijkste is volgens hem de continue opeenhoping van steeds meer geld in het economisch systeem.