Klaas Knot is aan het werk voor de gewone man en vrouw. Dat zegt de Nederlandse Bank president in de HJ Schoo-lezing, die jaarlijks door Elsevier Weekblad wordt georganiseerd.
Dit keer was Knot gevraagd de lezing te verzorgen en hij maakte gretig gebruik van het geboden podium door een aantal nogal opzienbarende voorstellen - of betrof het slechts gedachten - te lanceren.
Laten we eens kijken of de gewone mens blij wordt van de ideeën die de bankpresident heeft over de Europese Unie. Want dat was het onderwerp van zijn speech. Knot maakt zich zorgen over Europa.
Onbalans opheffen
Elke keer als er sprake is van economische schokgolven, zoals de bankencrisis van 2008 en de coronacrisis nu, raakt het eurogebied uit zijn evenwicht, zo constateert hij.
Volgens de bankpresident komt dit doordat de economieën van Zuid- en Noord-Europa te veel uiteenlopen. De oplossing is eenvoudig. Er moeten maatregelen worden genomen om deze onbalans op te heffen.
Dat is de moeite waard, zo geeft Knot aan, want de Europese samenwerking heeft het Europese continent enorm veel welvaart gebracht. Van de interne markt, zo wijzen studies uit, profiteren alle landen en met name de kleinere open economieën, zoals Nederland.
Meer profiteren
Vooral de vaste wisselkoersen zijn een zegen voor de economisch efficiënte landen. Maar voor de economische achterblijvers is de vaste munt een probleem, want zij kunnen niet meer via de wisselkoers het gebrek aan concurrentiekracht herstellen.
Knot stelt letterlijk: “Landen met een sterkere economie hebben méér geprofiteerd dan landen met een zwakkere economie.”
Ik wil eerst stilstaan bij dit wat ik zie als een ongelukkige framing van de positie van Nederland, Duitsland en andere landen met een sterke economie: Knot heeft het over profiteren.
Negatief begrip
Mijnwoordenboek.nl geeft de volgende synoniemen van dit begrip:
- Gebruik maken van
- Gebruiken
- Gebruikmaken
- Goed gebruik maken van
- Het ervan nemen
- Klaplopen
- Nuttigen
- Parasiteren
- Peezuigen
- Uitbuiten
- Voordeel trekken
- Winst afwerpen
- Zich verlustigen
Per saldo is er sprake van een negatieve connotatie van het begrip. Het is nergens voor nodig het Nederlandse economische succes op deze wijze te duiden. Er wordt nergens van geprofiteerd.
Het gevoerde beleid in Nederland vergt discipline en offers van de maatschappij en heeft geleid tot het economische succes. De stabiele wisselkoers helpt mee dat het succesvolle beleid gematerialiseerd worden.
Elk land met een succesvol economisch beleid zou voordeel hebben kunnen halen uit de stabiele eenheidsmunt. Er is als het om Nederland en andere sterke landen gaat geen sprake van het profiteren van de euro.
Weg voordeel
Maar goed, Knot concludeert dat door onze eenheidsmunt Nederland een sterkere concurrentiepositie heeft en landen als Italië juist een zwakkere.
Je vraagt je af wat in deze analyse dan precies het voordeel van de gemeenschappelijke munt is. Per saldo lijkt de euro dan alleen gunstig voor de economisch sterke landen.
Die vraag is des te meer prangend, omdat in deze situatie de sterke landen financieel moeten inspringen voor de zwakke landen. Het voordeel van de eenheidsmunt, waar we zo van geprofiteerd hebben, verdwijnt op deze manier weer.
Geen sterke analyse
Je kan zeggen dat het evenwichtsmechanisme via valutadevaluatie is ingeruild voor een systeem van geldtransfers van noord naar zuid.
Die transfers zijn absoluut noodzakelijk volgens de bankpresident, “anders ontketen je krachten die kunnen leiden tot het uiteenvallen van de euro. De politieke en economische ravage is dan niet te overzien. Je weet niet wat je dan lostrekt. Dat moeten we dus echt niet met elkaar willen.”
Geen sterke analyse voor een bankpresident. Op basis van deze argumenten zou je nooit een mogelijk foute constructie ter discussie kunnen stellen.
Waarom nu wel?
Er is maar één oplossing volgens Knot: De Zuid-Europese economieën moeten net zo productief worden als de landen in noordelijk Europa. Hij bedoelt het ongetwijfeld goed, maar ik kan mij voorstellen dat ook de zuidelijke landen moe worden van dit soort aanwijzingen.
De Italianen c.s. moeten van alles, om de euro in stand te houden en economische stabiliteit te bereiken.
Het is volgens Knot de enige oplossing, maar waarom zou dat streven naar een hogere productiviteit nu wel lukken, terwijl de euro al meer dan twintig jaar bestaat?
Voortdurende verplichting
Er is geen enkele indicatie dat deze landen nu wel bereid zijn hun beleid te wijzigen. Net als de Nederlandse bevolking steeds meer moeite krijgt met het overhevelen van financiële middelen naar Zuid-Europa, zou de Zuid-Europese bevolking wel eens genoeg kunnen krijgen van die voortdurende verplichting vanuit het noorden om hun economie te hervormen.
Toch is dat de remedie waar Knot uiteindelijk mee komt. Maar daarbij stelt hij een geweldig cadeau voor de met overheidsschuld beladen probleemlanden in het vooruitzicht: schuldsanering.
Hoewel Knot moeilijkheden ziet (veel staatsschuld is in handen van banken), zou op deze manier ruimte komen voor de Zuid-Europese landen om de broodnodige investeringen te doen.
Voorstander euro
Of het in de vorm van schuldsanering gaat of via een andere methode, volgens Knot zullen, zeker in moeilijke tijden, transfers van middelen van rijk naar arm noodzakelijk blijven.
Bij deze constatering vergeet Knot dat er een groot gevaar is dat het euro-draagvlak door dergelijke transfers in de sterke eurolanden als sneeuw voor de nazomerzon kan wegsmelten. Er komt zo steeds meer ruimte voor de gedachte dat het einde van de muntunie de beste oplossing is.
Ik ben altijd een voorstander geweest van de euro, omdat het een middel zou kunnen zijn de Europese economieën naar elkaar toe te laten groeien.
Is de euro mislukt
Ik denk dat we moeten constateren dat dit niet gelukt is, omdat de verschillende economische regio’s liever op hun eigen manier de maatschappij en economie inrichten.
Daar is helemaal niet mis mee, maar het doet de vraag rijzen of de euro, hoe goed bedoeld de achterliggende doelstellingen zijn, niet als een mislukt project moet worden beschouwd.
Of in ieder geval dreigt te worden. In plaats van bangmakerij, moet er ruimte zijn de discussie over de euro op een normale wijze te voeren. Zonder direct rampenscenario’s te schetsen als de euro verdwijnt, maar ook niet door nu ongenuanceerd een Nexit te bepleiten.
Moed der wanhoop
Knot geeft aan dat als we een Europa voor gewone mensen willen, die hen beschermt tegen allerlei risico’s, zijn oplossing de enige begaanbare weg is.
Hij haalt daarbij instemmend Jacques Delors aan, in 1989 voorzitter van het Europese Parlement, die enkele dagen na de val van de muur in verband met de opgave voor Europa zei:
“Het toeval helpt soms, moed helpt altijd.” Ik vrees dat het met betrekking door Knots voorstellen het meer om de moed der wanhoop gaat.