Zo'n vijf, zes jaar na het hoogtepunt van de financiële crisis, lijkt er nog niet heel veel verbeterd. Nog steeds halen weinig opheffende verhalen uit de sector de mainstream media - denk aan de Libor-fraude die de brave Rabobank ontmaskerd heeft, de ophef rond het bonusbeleid van Robeco en nog veel meer en in veel grotere omvang in het buitenland.
Er wordt her en der wat schoon schip gemaakt en puin geruimd, er worden van bovenaf nieuwe regels opgelegd om perverse prikkels weg te halen uit de financiële sector, maar wie alles een beetje bij houdt, kan zich niet onttrekken aan de gedachte dat het "te weinig en te laat" is. Toch zit John Rogers, president en CEO van het CFA Institute er opgewekt bij. Want de Amerikaan ziet wel degelijk positieve ontwikkelingen.
"We hebben dertig jaar achter de rug van groei, geholpen door steeds goedkoper wordend geld. De financiële sector heeft in die periode geholpen ons in de grootste recessie sinds de jaren dertig te storten. En de vertrouwensband met de gewone man is gebroken. Zodra die vertrouwensband breekt, wordt elke sector met uitsterven bedreigd."
Rogers schuwt niet een harde conclusie te trekken, en dat er bijna zes jaar na de val van Lehman Brothers nog niet heel veel veranderd is, is verklaarbaar. "Vijf jaar is een te korte periode. Na de crash in 1929 duurde het elf jaar - tot 1940 - voordat de Securities Act er was. En dat ging nog gepaard met meerdere valse starten. Vijf jaar is te kort om de sector terug te krijgen naar een model met eerlijke compensatie, zeker omdat er zoveel partijen aan tafel zitten."
Ethisch réveil
Dat neemt niet weg dat er positieve ontwikkelingen waar te nemen zijn en er her en der van binnenuit aan een grote schoonmaak wordt gewerkt, hoewel een ethisch réveil daarvoor wellicht nog een te groot woord is. Daar wordt wel aan gewerkt door het CFA Institute dat ethiek hoog in het vaandel heeft. CFA Institute startte dan ook het project "The Future of Finance", waarbij de kern van de boodschap is dat die toekomst bij de werknemers in de sector zelf moet beginnen.
Rogers: "De kern van onze oproep is dat verandering niet begint bij je CEO, niet bij de wetgever, maar bij jou zelf. Bij de keuzes die jij elke dag weer maakt." Uit recent onderzoek blijkt dat 100% van de leidinggevenden in de sector vindt dat een hoge ethische standaard belangrijk is in zijn organisatie. Op de vraag of het mogelijk is succesvol te functioneren, zonder af en toe een bocht af te snijden, antwoordt slechts de helft met een volmondig 'ja'.
"De cultuur binnen financials moet veranderen en, ja, we zien dat gebeuren, maar ik weet niet zeker of het ver genoeg gaat." Rogers is een groot voorstander van een ethische code voor de sector. "Bij voorkeur in delijn van Hippocrates, waarbij je belooft dat alles wat je doet, alleen en volledig in het belang van de klant is." Bij CFA Institute gebeurt dat al, zij het op vrijwillige basis. 120.000 beleggingsprofessionals wereldwijd - 800 in Nederland - hebben CFA achter hun naam staan en moeten jaarlijks een verklaring ondertekenen waarin ze aangeven zich aan de hoge ethische standaard te hebben gehouden.
Rogers omarmt de nieuwe regelgeving, in elk geval de afschaffing van de retrocessies in ons land. "We moeten de juiste dingen doen om de juiste beweegredenen. Het weghalen van perverse prikkels helpt daar bij." Maar zijn voorkeur gaat uit naar principes boven regels. "Wat we nodig hebben, voor die principes, is common ground. Je moet iets hebben als basis, om een nieuwe toekomst op te bouwen.
Debat
Dat zijn niet per se religieuze fundamenten, hoewel Rogers aangeeft dat ook dat soort waarden kunnen helpen. "In een onderzoek lieten ze studenten, zonder toeziend oog, een test doen. 99% haalde de test. Daarna deden ze hetzelfde bij een andere groep, maar lieten ze de studenten eerst opschrijven hoeveel van de Tien Geboden ze zich konden herinneren. Van deze groep haalde daarna ongeveer de helft de test, omdat hun neiging om te spieken was gereduceerd. Een ethische code vermindert de neiging om vals te spelen."
Maar de common ground die Rogers bedoelt, is meer een faire waardering van geleverde prestaties. "Utility", is zijn één-woord-antwoord op de vraag wat dit fundament voor een eerlijke beloning moet zijn. "Net als bij water, of energie. Utlity without morality is a zombie. Een lichaam zonder ziel. Het kapitalisme is een systeem van efficiëntie, niet van moraliteit - het kan daarom niet bestaan zonder regels."
Het morele debat moet volgens Rogers worden aangezwengeld in de hele maatschappij, maar in het bijzonder in de financiële industrie. En Nederland kan daarbij een leidende rol spelen. "Jullie grote pensioenfondsen zijn thought leaders op zoveel vlakken. Ze hebben een belangrijke stem, het is belangrijk dat ze ook op dit punt hun plek innemen."
Moeten ze ook hun invloed laten gelden waar het de mores van Nederlandse banken betreft - voor zover ze daar aandeelhouders zijn? Rogers (bedachtzaam): "Laat ik het zo zeggen. De hoge standaard op het gebied van ESG en SRI die door deze pensioenfondsen gevraagd wordt, is een mooie meetlat voor de Nederlandse financiële industrie om zichzelf eens langs te leggen."