Financiële instellingen moeten bovendien veel meer werk maken van het leren van hun fouten. Ze kunnen daarbij een voorbeeld nemen aan twee bekende Nederlandse voetbaltrainers, vindt Lex Hoogduin (foto).
De voormalige centralebankbestuurder is sinds 2013 hoogleraar Economics of Complexity and Uncertainty in Financial Markets & Financial Institutions aan de Rijksuniversiteit Groningen.
In die functie heeft hij een model ontwikkeld dat volgens hem een aanvulling op traditioneel backward-looking risicomanagement is. Hij presenteerde dat model, het Framework for Acting under Uncertainty and Complexity (FAUC) gedoopt, onlangs tijdens een speciaal daarvoor belegde bijeenkomst van CFA Society VBA Netherlands.
Verbeelden wat er kan gebeuren
“We zijn allemaal getraind om te varen op kwantitatieve modellen die gebaseerd zijn op het verleden. Traditioneel risicomanagement pretendeert dat alle potentiële uitkomsten van gebeurtenissen bekend zijn. Maar dat is natuurlijk niet zo."
"We hebben altijd te maken met een zekere mate van onzekerheid en dat moeten we integreren in risicomanagement,” hield Hoogduin zijn gehoor voor.
Om met die onzekerheid te kunnen omgaan, moeten we veel meer vooruitkijken, en ons voorbereiden op eventuele negatieve verrassingen, vindt Hoogduin.
“Bedrijven kunnen daarbij een voorbeeld nemen aan Louis van Gaal. Die zei in de voorbereiding op een wedstrijd altijd tegen zijn spelers dat ze moesten imagineren wat tegenstander zou doen. Zo maakt hij de shift van backward-looking naar forward-looking risicomanagement.”
"We hebben altijd te maken met een zekere mate van onzekerheid en dat moeten we integreren in risicomanagement"
Risicobudget regeert
Van Gaal staat ook bekend als een perfectionist die nooit iets aan het toeval overlaat en gefixeerd is op details. Ook daar zou de financiële sector een voorbeeld aan kunnen nemen.
“De meeste organisaties gaan in hun risicomanagement uit van risicobudgets. Zolang ze daar binnen blijven is er niks aan de hand en doen ze het prima, vinden ze. Een voorbeeld: het risicobeleid van een bedrijf staat vijf incidenten per kwartaal toe."
"Stel, er vinden vier van zulke incidenten plaats, dan worden die waarschijnlijk slechts voor kennisgeving aangenomen. Je bent immers keurig binnen het risicobudget gebleven. In risicomanagement 2.0 is ieder incident er één te veel en wordt actief geprobeerd die in de toekomst te voorkomen.”
Lakse houding
De financiële sector heeft sinds de crisis wel stappen gemaakt in risicomanagement, bijvoorbeeld door stresstests in te voeren en financiële buffers te verhogen, vindt Hoogduin.
Maar het ouderwetse denken over risicomanagement zit de sector nog steeds in de weg. “Financiële instellingen zien een stresstest als een moetje. Ze zien risicomanagement nog steeds als iets wat je wordt opgelegd en het is geen integraal onderdeel van de bedrijfsvoering."
"Als bijvoorbeeld het systeem van een bank eruit ligt, mag het maximaal twee uur duren voor het weer online is. Als een time-out anderhalf uur duurt, is dat binnen de regels en dus prima, zo wordt gedacht. Door een dergelijke lakse houding worden vaak kansen gemist om toekomstige problemen te voorkomen.”
"In de luchtvaart bestaat een open database met near-misses"
Leren van fouten
Leren van je fouten, dat is ook iets wat in de financiële sector veel te weinig gebeurt, vindt Hoogduin. Een belangrijk onderdeel van zijn FAUC-model is het vermogen om weerbaarheid (resilience) op te bouwen door aandacht te besteden aan het voorkomen van negatieve verrassingen, en sterker te worden door te leren van gemaakte fouten.
Hoogduin: “Zoals die andere voetbaltrainer Johan Cruijff het zei: "Ieder nadeel heb zijn voordeel." Je kunt sterker worden door tegenslag.”
In de luchtvaart begrijpen ze dat een stuk beter dan in de financiële sector, vindt Hoogduin. “Daar bestaat een open database met near-misses. Piloten kunnen daaruit leren om toekomstige bijna-ongelukken te voorkomen.”
Geld besparen
In de financiële sector wordt vaak pas actie ondernomen als er ook echt iets mis is gegaan, wil Hoogduin maar zeggen. Een hoger ambitieniveau is nodig.
“Banken zouden voor zichzelf zo’n database kunnen opzetten. Door constant te monitoren, kunnen ze een boel ellende voorkomen.” Maar is zoiets niet heel duur? Dat klopt. Maar goed risicomanagement kan ook geld besparen. Het had bijvoorbeeld de boete van 775 miljoen euro die ING kreeg wegens het faciliteren van witwassen kunnen voorkomen.
"Goed risicomanagement kan ook geld besparen"
“Ik kan niet met zekerheid zeggen dat risicomanagement 2.0 de problemen bij ING helemaal had kunnen voorkomen, maar het is wel duidelijk dat het risicomanagement bij ING wat te wensen overliet. Ik vraag me bijvoorbeeld af of de top van ING hiervan op de hoogte was, en of ze van tevoren hadden bedacht hoe ze met deze problemen zouden omgaan. Ze hadden de excessen die plaatsvonden veel duidelijker kunnen monitoren.”
"Het is wel duidelijk dat het risicomanagement van ING te wensen overliet"