Economen zijn geen scheikundigen, wat betekent dat wij geen experimenten kunnen uitvoeren. Als je dan als econoom een kansje krijgt iets van een experiment te kunnen runnen, dan moet je het doen. Dat is wat ik onlangs heb gedaan. In elke ontmoeting met analisten en handelaren vroeg ik wat zij verwachten van de aanstaande wisseling van de wacht in de monetaire wereld.
“Hoezo aanstaande wisseling, Jerome Powell wordt de nieuwe Fed-baas, dat is al bekend toch?” was zonder uitzondering het antwoord dat ik kreeg. Ik had zoiets wezenlijks als de benoeming van de nieuwe aanvoerder van de Fed niet gemist, maar ik had het over de wisseling van de wacht bij de centrale bank van China.
Zhou Xiaochuan voert de Volksbank van China, de Chinese centrale bank, sinds 2002 aan. Hij is daarmee de langstzittende monetaire baas van alle G20-landen. Bij internationale topontmoetingen heeft hij sinds 2002 de tafel gedeeld met Alan Greenspan, Ben Bernanke, Janet Yellen als leiders van de Fed en Wim Duisenberg, Jean-Claude Trichet en Mario Draghi als zijn Europese evenknieën.
Zhou met pensioen
In 2018 wordt Zhou echter 70 jaar en gaat hij ergens begin volgend jaar met pensioen. China moet dus een nieuwe monetaire aanvoerder van het land aanwijzen. In het Chinese politieke bestel is dat de taak van het Nationale Volkscongres, zoals het Chinese parlement heet. De ongeveer 3000 afgevaardigden komen één keer per jaar, in het voorjaar, samen.
Gezien de rol van de Chinese centrale bank in de wereldeconomie en op de financiële markten, is die wisseling van de wacht iets waar beleggers in het Westen oog voor moeten hebben. De tijden waarin dit soort benoemingen in China weinig gevolgen hadden voor het land zelf, laat staan buiten China, zijn lang geleden vervlogen.
Toen de centrale bank in de zomer van 2015 onverwacht de Chinese yuan in twee dagen tijd 3% in waarde liet dalen, tuimelden de aandelenkoersen op de beurs in New York met meer dan 10%. De Fed moest als gevolg hiervan de geplande eerste renteverhoging sinds 2007 uitstellen. Eind 2015 lieten de monetaire krijgsheren in Beijing de yuan weer zwakker worden.
De yuan staat centraal
Begin 2016 volgde een scherpe daling van de aandelenkoersen die binnen de kortste keren oversloeg naar Europa en de VS. De daling begon op de beurs in Shanghai, omdat economen en beleggers in onzekerheid verkeerden over de vraag hoe China om zou gaan met een groeivertraging van de Chinese economie die wel eens permanent zou kunnen worden.
Zou de yuan verder in waarde zakken, met allerlei gevolgen voor de winsten van westerse bedrijven en mogelijk oplopende geopolitieke spanningen tussen de VS en China, omdat de Amerikanen China ervan beschuldigen de yuan kunstmatig te zwak te houden? De rust op de aandelenmarkten keerde pas terug toen onder meer de centrale bank uit Beijing bekend maakte de monetaire sluizen wijd open te zetten en de aandelenmarkt te ondersteunen.
Bij vrijwel alles wat zich op financieel-economisch vlak in China afgespeeld heeft en zal blijven afspelen wat de aandelenmarkten wereldwijd in rep er roer kan zetten, is de centrale bank van het land nauw betrokken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de liberalisatie van de koers van de Chinese yuan of het openzetten van de financiële markten van het land voor buitenlandse beleggers en partijen, maar ook aan het dagelijkse monetaire beleid in China.
Liberalisering betaalverkeer
Gezien de plannen voor de financieeleconomische toekomst van China en de enorme uitdagingen waarmee het land daarbij te maken zal krijgen – daarover zo meteen meer – zullen de rol en de invloed van de centrale bank alleen maar belangrijker en groter worden. Waarom?
Omdat acties op het gebied van en die betrekking hebben op de vragen zoals een verdere liberalisatie van het kapitaalverkeer, wisselkoersbeleid en uiteraard monetair beleid allemaal (zeer) sterk bepaald worden door de centrale bank. En net zoals in het Westen maakt het daarbij nogal wat uit wie die bank leidt.
“Bij vrijwel alles wat zich op financieel-economisch vlak in China afspeelt - en wat aandelen wereldwijd in rep en roer kan brengen - is de centrale bank nauw betrokken”
Zhou voor hervormingen
Zhou was bijvoorbeeld een centrale bankier die binnen het Chinese politieke establishment regelmatig stellingen nam die hem het imago van een controversiele beleidsmaker bezorgden. Zo maakte hij zich sterk voor allerlei financiële hervormingen. Hij wilde bijvoorbeeld de wisselkoers van de yuan meer aan de marktkrachten overlaten.
Ook wilde hij de hervormingen vaak sneller en uitgebreider doorvoeren dan de politiek dat wilde. Door zijn kennis van uiterst lastige monetaire zaken, slaagde hij er ook in de centrale bank redelijk autonoom te laten functioneren binnen het Chinese politieke bestel. Wie zijn opvolger wordt en dus of de wereld met een soortgelijke centrale bankier in Beijing te maken zal krijgen, is officieel nog niet bekend.
Immers, het Chinese parlement moet er nog over vergaderen. Maar omdat het parlement slechts eens per jaar vergadert en de echte macht feitelijk in handen lig van het dagelijkse comité van de Communistische Partij, een groep om de Chinese President Xi Jinping, gaat het parlement er slechts formeel over.
Nieuwe man aan het roer
Het krijgt de naam van de volgende centrale bank gouverneur voorgelegd en moet die voor de vorm goedkeuren. De Chinese krant South China Morning Post meldde onlangs van twee onafhankelijke bronnen uit de kringen rond President Xi vernomen te hebben dat de opvolger van Zhou luistert naar de naam Guo Shuqing.
Wie is hij en hebben aandelenbeleggers buiten China met zijn benoeming tot de hoogste monetaire baas van China reden om zich zorgen te maken? Daar ziet het niet naar uit. De 61-jarige Guo heeft namelijk dezelfde denkbeelden als Zhou over financiële liberalisering. Hij staat bekend als voorstander van meer marktwerking.
Geruststellend voor beleggers wereldwijd is het feit dat Guo, net als Zhou, vloeiend Engels spreekt. Dit verkleint de kans op een linguïstische uitglijder, maar zorgt er ook voor dat hij direct met zijn ambtgenoten uit Europa en de VS kan spreken en overleggen. Een ander positief aspect is het feit dat Guo ruime ervaring heeft, als zowel academicus, beleidsmaker en politicus.
Uit de heup schieten
Dat betekent dat hij zich goed weet te bewegen in het politieke mijnenveld dat Beijing is. Hij weet de weg tussen verschillende departementen en facties en kan dus de bewegingsruimte die de centrale bank heeft veroverd onder Zhou vasthouden, om zijn plannen door de Chinese hiërarchie te loodsen.
Dat gezegd hebbende: hij heeft de reputatie dat hij soms uit de heup kan schieten met zijn opmerkingen, dus de kans is altijd aanwezig dat hij in een onbewaakt moment iets kan doen of zeggen wat de aandelenmarkten wereldwijd in beweging kan zetten. Zijn ruime ervaring met de financiële markten kan er echter voor zorgen dat hij die gewoonte van zich afschudt als nieuwe centrale bank baas.
Zo prestigieus en invloedrijk als zijn nieuwe positie is, zo lastig wordt zijn nieuwe baan. De vertrekkende Zhou heeft onlangs in een artikel voor de Chinese politieke en bestuurlijke elite de uitdagingen voor China uiteengezet en meteen een to do-lijstje opgesteld.
"Zhou stelde niet alleen de diagnose vast, hij schreef meteen voor wat er moest gebeuren: strengere regels voor banken, meer marktwerking, een vrijer kapitaalverkeer van en naar China en afschaffing van allerlei beperkingen voor potentiële toetreders tot de Chinese financiële sector."
To do’s voor Guo
De financiële sector wordt bijvoorbeeld met de dag kwetsbaarder. Dat komt, zo betoogt Zhou, door de enorme leverage van de banken. Er zijn zichtbare risico’s, maar vele zijn ook, om met Zhou te spreken, “verborgen, complex, besmettelijk en gevaarlijk.” De schulden bij de Chinese huishoudens zijn enorm en nemen verder toe.
Dit maakt zowel die huishoudens als de banken die dat geld hebben uitgeleend kwetsbaar voor tegenslagen. Zoals stijgende rentes of een daling van onroerendgoedprijzen. Ook de schuldenpositie van de Chinese bedrijven baart de vertrekkende monetaire eminence grise van China zorgen. Dat hij ze niet ziet vliegen blijkt wel uit het feit dat ook het Internationaal Monetair Fonds en verschillende grootste kredietbeoordelaars onlangs gewaarschuwd hebben dat de Chinese huishoudens en bedrijven te veel schulden op hun vork hebben genomen.
Voor beleggers is vooral Zhou’s waarschuwing dat zich zeepbellen aan het vormen zijn van belang. Van zeepbellen weten we namelijk dat die vroeg of laat leeglopen. Hoe zo’n zeepbel leegloopt en hoe snel, hangt in elk land doorgaans in belangrijke mate af van de centrale bank. Zhou stelde niet alleen de diagnose vast, hij schreef meteen voor wat er moest gebeuren: strengere regels voor banken, meer marktwerking, een vrijer kapitaalverkeer van en naar China en afschaffing van allerlei beperkingen voor potentiële toetreders tot de Chinese financiële sector.
Munt verder internationaliseren
Daarnaast raadt Zhou met klem aan de Chinese yuan verder te internationaliseren. Dat kan natuurlijk alleen als de wisselkoers ervan vrijer wordt gelaten en kapitaalverkeer met minder restricties te maken krijgt. Een munt kan geen woordje meespreken op het mondiale wereldtoneel als mensen niet vrij zijn die in te wisselen of over te maken van en naar het land in kwestie, in dit geval China.
Deze diagnose en vooral wat te doen, is belangrijk omdat zijn opvolger, zoals gezegd, uit hetzelfde monetaire hout is gesneden. Met andere woorden: we kunnen aardig goed inschatten hoe de centrale bank onder Guo zal opereren en waar de prioriteiten zullen liggen. Doet het er überhaupt wel toe wie Zhou opvolgt?
Immers, in China bepaalt de Communistische Partij alles en binnen die partij is de secretaris-generaal zo goed als een alleenheerser. Dus het is in feite de secretaris-generaal en Chinese president Xi Jinping die in feite bepaalt welke koers China zal varen en hoe snel, inclusief de monetaire koers. Hoewel daar een kern van waarheid in zit, is de werkelijkheid stukken genuanceerder.
"Hervormen betekent veranderen van de status quo en dat brengt onzekerheid met zich mee en kan de groei, op korte termijn in ieder geval, juist omlaag drukken."
Hervormen én stabiliseren
In loop der tijd heeft de bank meer autonomie voor zichzelf gecreëerd en is zijn invloed op het financiële en economische beleid in China duidelijk zichtbaar. Net zoals de Chinese economie in de afgelopen 40 jaar ingrijpend is veranderd, geldt dat ook voor de rol van de centrale bank. Hoe groot de invloed is, zien we aan het feit dat de yuan sinds 2014 met ruim 20% in waarde is gestegen en vrijer is geworden. Dat komt uit de koker van de centrale bank en mannen als Zhou.
Dus, wat kunnen beleggers verwachten uit China met de nieuwe monetaire mandarijn? Zoals gezegd heeft de centrale bank nogal wat bewegingsvrijheid. Dat gebeurt echter alleen binnen het overkoepelende beleid van China. En dat beleid bepaalt President Xi. Na het laatste vijfjaarlijkse congres van de Communistische Partij, waarop hij zijn positie behoorlijk heeft verstevigd, weten we vrij goed wat dat beleid inhoudt, namelijk hervormen en stabiliteit nastreven.
Het probleem is echter dat hervormen en de economie stabiel houden tegenstrijdige doelen zijn: hervormen betekent veranderen van de status quo en dat brengt onzekerheid met zich mee en kan de groei, op korte termijn in ieder geval, juist omlaag drukken. Volgens kenners zal President Xi als hij moet kiezen tussen die twee, voor groei kiezen.
Spanningen met de VS
Passen we dat toe op de centrale bank, dan betekent dat dat bij een daling van koersen de centrale bank te hulp zal schieten. Op de wat langere termijn betekent dat op zijn beurt echter dat de problemen waarmee China te maken heeft, zoals de torenhoge schulden, alleen maar groter zullen worden.
Een eerste uitdaging voor China op korte termijn kan op valutagebied komen. Om het schaduwen van de dollar met zijn munt voort te zetten, moet China het monetaire beleid van de Fed min of meer volgen. De Fed is bezig met renteverhogingen. Als China dat ook zou doen, riskeert het echter dat veel huishoudens en bedrijven in problemen komen vanwege hoge schulden.
Het zou niet verbazen als het land, en dus de centrale bank, op termijn moet kiezen tussen de yuan min of meer gekoppeld houden aan de dollar of deze meer bewegingsvrijheid geven zodat China zijn eigen rente kan vaststellen, onafhankelijk van de Fed. Maar dan kan de yuan zwakker worden en liggen spanningen met de VS weer op de loer.
China wordt heel belangrijk
De macht en invloed van de centrale bank zullen in die omgeving van meer monetaire autonomie, een vrijere wisselkoers van de yuan en zijn toenemende internationalisering en meer marktwerking, verder toenemen.
Formeel is de bank ondergeschikt aan de Partij en de Chinese politiek. Maar omdat dit de enige instelling is die kennis bezit van deze uiterst complexe materie en het voor de toekomst van China zeer belangrijk beleidsgebied en omdat de nieuwe baas sterk lijkt op zijn voorganger, zal de autonomie ervan groot blijven. Beleggers doen er goed aan minstens zo veel aandacht te hebben voor de Chinese centrale bank als voor de Fed.
Misschien wel meer zelfs, want de Fed kennen we, waardoor vrij goed in te schatten is welk beleid de bank zal voeren. De Chinese Fed is de grote onbekende.