De aanslagen op de Twin Towers, het Enronschandaal en de grote aardbeving in Japan in 2011 zijn klassieke black swans. Deze gebeurtenissen zijn extreem, hebben een grote impact en zijn onvoorspelbaar. Beleggers kunnen er met de beste wil van de wereld niet op anticiperen.
Daarnaast kunnen zich andere ingrijpende gebeurtenissen voordoen, waarvoor misschien al wel wat aanwijzingen waren, maar waarvan de uitkomst ons toch verrast, zoals de val van Lehman Brothers of - meer recent - de uitslag van het Brexitreferendum, de verkiezing van Donald Trump en de spanningen rond Noord-Korea.
Geopolitieke spanningen als grootste risico
Deze gebeurtenissen kunnen een enorme impact hebben op de financiële markten en ze boezemen beleggers dan ook angst in. Dit laatste werd onlangs bevestigd in de RiskMonitor 2017 van Allianz Global Investors, waarvoor wereldwijd 755 institutionele beleggers zijn ondervraagd.
De onderzochte beleggers bleken zich het meest zorgen maken over geopolitieke spanningen. 44% van alle respondenten noemde deze een bedreiging voor het rendement. Op de tweede en derde plaats stonden een wereldwijde economische groeivertraging (41%) en oplopende rentetarieven (32%), gevolgd door de Amerikaanse politiek en beleggingsbubbels.
Het was voor het eerst dat geopolitieke gebeurtenissen als het grootste risico werden beschouwd. "De financiële markten hebben uiteraard nog nooit in een vacuüm geopereerd, maar het lijkt erop dat geopolitieke ontwikkelingen een grotere invloed op het beleggingsgedrag hebben dan ooit tevoren," zei Neil Dwane, hoofdstrateeg bij AllianzGI toen.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat geopolitieke spanningen onlangs een belangrijk thema vormden op de WorldPensioenSummit in Den Haag. Uit de panelgesprekken bleek dat er de nodige misvattingen bestaan over black swans.
Misvatting 1: De wereld staat in brand
Wie de beelden ziet van de oorlog in Syrië en bloedige aanslagen, zou denken dat de wereld in brand staat. Toch worden nu aanzienlijk minder oorlogen gevoerd dan begin jaren negentig. Ook vallen er veel minder dodelijke slachtoffers door oorlogsgeweld en terrorisme. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen 150 op de 100.000 mensen om door de oorlog. In de jaren vijftig was dat aantal gedaald naar 22 op de 100.000 mensen. Anno 2017 vallen er per 100.000 mensen twee oorlogsdoden te betreuren.
Dat zijn er uiteraard twee teveel, maar de kans om verwikkeld te raken in een oorlog of bij een aanslag is statistisch gezien heel klein. Desondanks domineren geopolitieke spanningen de media.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er helemaal geen risico's zijn. Zo is het aantal financiële crises de laatste decennia fors gestegen. Maar stellen dat de wereld in brand staat is overdreven en valt niet met cijfers te staven.
Misvatting 2: Mijd de markt
De deelnemers aan het WorldPensioenSummit maakten zich onder andere zorgen over de Brexit, renteverhogingen, het einde van de kwantitatieve verruiming, bubbels in bepaalde beleggingscategegorieën en inkrimping van de wereldwijde handel als gevolg van toenemend protectionisme.
Maar ze moesten ook erkennen dat de marktfundamentals nog altijd sterk zijn. Zo groeien de Europese en Amerikaanse economie simultaan, ondersteund door centrale banken. De kansen worden nog steeds groter beschouwd dan de risico's.
Mocht zich een shock in de markt voordoen, dan kan dit ook gelden als een mooi instapmoment. "Het vergt tactisch geduld om het juiste moment af te wachten", meldde een deelnemer aan een paneldiscussie, die de situatie vergeleek met een vos die aan het jagen is in de sneeuw.
Misvatting 3: Reageer op de waan van de dag
Het is de spagaat waar elk pensioenfonds in zit: aan de ene kant zwemmen er allerlei zwarte zwanen rond en raken deelnemers in paniek; aan de andere kant zijn de risico's relatief laag, gemeten over een periode van dertig jaar.
"De geschiedenis van de aandelenhandel wijst uit dat periodes van groeiversnelling en consolidatie elkaar voortdurend afwisselen," merkte een deelnemer aan een paneldiscussie op.
De verleiding is groot om toch mee te gaan met de waan van de dag, terwijl het zien de lange beleggingshorizon van pensioenfondsen verstandiger is om het hoofd koel te houden.
Misvatting 4: Voer dezelfde strategie uit
L'histoire se répète, luidt een bekende uitdrukking. Maar de geschiedenis herhaalt zich nooit volledig. Zo gingen de grondstoffenprijzen na de aanslagen van 9/11 door het dak.
Maar wie na de daarop volgende val van de aandelenmarkten, in 2008, had geanticipeerd op een nieuwe opleving van commodities, was van een koude kermis thuisgekomen. Er bestaat nu eenmaal geen toverdrank die de belegger kan behoeden tegen alle onheil.
Maar wat is dan wel wijsheid als zich zo'n gitzwarte zwaan aandient? Diversificatie en een focus op lage kosten kan helpen om de risico's in te dammen. Ook kiezen voor beleggingen met een hoge kwaliteit is altijd verstandig. Maar echt anticiperen is niet mogelijk, hoe vervelend dat ook is. Daarom heten het immers zwarte zwanen.