Economische groei is geen vanzelfsprekendheid

Allison Schrager van Bloomberg News is een groot fan van de in Nederland geboren Amerikaans-Israëlische econoom Joel Mokyr die een paar weken geleden samen met Philippe Aghion en Peter Howitt de Nobelprijs voor de economie kreeg voor zijn theorie over duurzame groei verkregen door technologische vooruitgang en creatieve destructie.

Voor Schrager was Mokyr al veel langer een inspiratiebron voor het vinden van verklaringen waarom sommige economieën floreren, andere stagneren en weer andere achteruitgaan.  “Zijn werk biedt zowel hoop als een waarschuwing aan landen die te maken hebben met de huidige economische onzekerheid en werpt licht op grote vragen als het effect van kunstmatige intelligentie en de levensvatbaarheid van het Chinese model.”

Er zijn vijf lessen van Mokyr die er voor Schrager uitspringen.

1. Groei roept weerstand op

Het staat als een paal boven water dat economische groei cruciaal is voor de welvaart in de wereld. Het is de reden waarom mensen tegenwoordig een langer en comfortabeler leven leiden, zonder dat ze er extreem hard voor moeten werken.

Toch is er vaak weerstand tegen economische groei omdat het veranderingen met zich meebrengt, onrust en onzekerheid. 

Mokyr legde het Schrager ooit persoonlijk uit aan de hand van een voorbeeld uit het begin van de industrialisatie toen veel mannen aanvankelijk weigerden om in fabrieken te werken. Ze waren gewend om voor zichzelf te werken als kleinschalige boeren of ambachtslieden. Het was een arm en ongemakkelijk bestaan, maar het was het enige wat ze kenden.

Het concept van modern werk – ergens op een bepaald tijdtip aanwezig moeten zijn en bevelen opvolgen van een baas – was zo aanstootgevend en vernederend dat fabrieken jarenlang vrouwen en kinderen moesten aannemen. Het zou een paar generaties duren van sociale conditionering voordat mannen de overgang maakten. 

2. Groei komt niet van vandaag op morgen 

De industrialisatie werd mogelijk gemaakt door een paar belangrijke innovaties die de aard van werk en productie ingrijpend veranderden. Maar er waren cruciale uitvindingen bij waar aanvankelijk niemand raad mee wist.

Het zou bijvoorbeeld meer dan 100 jaar duren voordat de stoommachine - die de industriële productie in fabrieken mogelijk maakte – zorgde voor een significante stijging van de productiviteit.

Zo is het met meer cruciale uitvindingen. Het kan lang duren voordat ze hun optimale toepassing vinden, vaak op manieren die niemand had kunnen voorspellen. Het is wel zo dat de snelheid waarmee innovaties worden toegepast steeds sneller wordt.

3. Groei is onvoorspelbaar

Het is bijna altijd zo dat innovaties banen vernietigen en nieuwe creëren. Maar is zinloos om te proberen te voorspellen welke nieuwe banen er zullen ontstaan. Innovaties transformeren economieën op manieren die vrijwel onmogelijk vooraf te bepalen zijn.

4. Groei is cultureel bepaald

Waarom was Groot-Brittannië het eerste moderne industrieland, wat daardoor rijk en machtig werd? Andere landen vonden toch ook dingen uit en hadden een minstens zo goede uitgangspositie qua welvaart, natuurlijke hulpbronnen en klimaat?

Mokyr baseert zijn inzichten vaak op de culturele achtergrond van een land. De basis is openheid voor risico’s en experimenten. Dat was ook een essentieel onderdeel van de zogenoemde Schotse Verlichting, waarin de bevolking relatief goed opgeleid was, hun menselijkheid werd benadrukt en nieuwsgierigheid en individualiteit werden gewaardeerd. 

Het is voor een land met andere woorden ontoereikend om geld te investeren en een goede infrastructuur op te bouwen. Het is voor een overheid onmogelijk om de weg naar welvaart centralistisch te plannen. De meest cruciale innovaties worden vaak ontdekt door trial-and-error.

5. Groei is niet vanzelfsprekend

De laatste paar eeuwen was de economische groei fenomaal hoog en vrijwel continue. Maar er zijn ook eeuwen geweest waarin groei helemaal niet zo vanzelfsprekend was. Sterker, er zijn lange periodes geweest met krimp gepaard met de ondergang van wereldrijken.

Groei is blijkbaar extreem gevoelig voor de juiste omstandigheden. Overheden met centralistische trekjes behoren niet daartoe. Dat is eigenlijk de belangrijkste les die Mokyr heeft voor de politiek. Ondanks alle geopolitieke conflicten in de wereld en protectionistische trends mag niet vergeten worden dat een cruciale voorwaarde voor groei openheid is voor het nemen van risico's, voor het accepteren onzekerheid, voor veranderingen en voor creativiteit.