De inflatietsunami die sinds de zomer van 2021 de wereld overspoelde, is voorbij. Waar we ook kijken, de geldontwaarding is inmiddels aanmerkelijk lager.
Stegen de prijzen in de VS een jaar geleden nog met 9 procent op jaarbasis, inmiddels is dat gezakt naar 3 procent. In het kielzog daarvan bespeur ik opluchting bij de centrale banken, al doen ze hun best nog steeds dat te verhullen.
Telkens weer stellen ze dat de oorlog tegen inflatie niet gewonnen is. Maar luister naar de rest van hun boodschap, lees tussen de regels door en neem de notulen van de laatste vergaderingen goed door en wat naar voren komt, is een soort impliciete aankondiging dat het vrijwel over en uit is met renteverhogingen.
Dat is iets wat je alleen doet als je redelijk overtuigd bent dat de inflatie verslagen is. Het is echter zeer de vraag of die conclusie terecht is. Over waarom ik inflatie op middellange termijn eerder hoger dan lager zie uitkomen dan we gewend zijn te zien in de afgelopen decennia, heb ik eerder geschreven.
Sociaal contract is verscheurd
In dit artikel wil ik het wat dichterbij houden en een blik werpen op de rest van 2023 en 2024. Een van de relevante dingen die we zien is dat de vakbonden hoge looneisen blijven stellen. Dat is niet onlogisch; in de afgelopen jaren hebben zij gezien dat een soort sociaal contract tussen de maatschappij en de centrale banken c.q. overheden door die laatste groep is verscheurd.
"Centrale banken alles in het werk gesteld om inflatie aan te jagen; toen de prijzen rap begonnen te stijgen, hielden ze vol dat dat tijdelijk was, waardoor ze veel te laat in actie kwamen"
Dat contract hield in dat de werknemers geen al te gortige loonstijgingen eisten, dat de centrale banken de inflatie laag zouden houden en, mocht de geldontwaarding te hoog dreigen te worden, zij meteen en daadkrachtig in actie zouden komen. Een groot deel van het afgelopen decennium hebben de centrale banken alles in het werk gesteld om inflatie aan te jagen en toen de prijzen rap begonnen te stijgen, hielden ze vol dat dat tijdelijk was, waardoor ze veel te laat in actie kwamen.
Het gevolg: zelfs centrale banken stellen nu dat de inflatie tot en met 2025 te hoog zal blijven. In de wetenschap dat hun track record bij het voorspellen van inflatie beroerd is (werkelijke inflatie komt doorgaans behoorlijk hoger uit dan de ramingen), is het logisch dat de vakbonden het zekere voor het onzekere nemen en hoge looneisen blijven stellen.
Wat natuurlijk ook een rol speelt, is dat arbeid almaar schaarser aan het worden is, wat de onderhandelingspositie van werknemers sterker maakt dat die in de afgelopen 50 jaar en meer ooit is geweest. Terwijl lonen hard (zullen) blijven stijgen, neemt de arbeidsproductiviteit magertjes toe.
Hulp van de wiskunde
Vrij vertaald: bedrijven zien hun kosten stijgen maar hun efficiëncy nauwelijks, waardoor de kosten per eenheid almaar oplopen. Voedsel kan de komende tijd weer duurder gaan worden, mede naar aanleiding van weggevallen graanproductie uit Oekraïne. Nu is dat an sich niet voldoende om voor oplopende voedselinflatie in de wereld te zorgen, maar met overstromingen en droogtes in de wereld zou een stijging van de prijs van landbouwgrondstoffen zoals dat heet, niet verbazen.
Tot slot zijn er de energiekosten. Dé reden waarom de inflatie de afgelopen maanden zo rap is gedaald, is de combinatie van de ontwikkeling van de energieprijzen en de manier waarop inflatie wordt berekend, namelijk prijsverandering ten opzichte van 12 maanden eerder. In het voorjaar en de zomer van dit jaar lag de olieprijs eerst rond 85 dollar per vat om vervolgens te dalen naar om en nabij 75 dollar per vat.
"Bij het berekenen van de dalende inflatie, kregen we vooral hulp uit de hoek van wiskunde"
In dezelfde periode een jaar eerder lag de olieprijs tussen 120 en 130 dollar. Als we het over inflatie berekenen hebben, kregen we, als het ware, vooral hulp uit de hoek van wiskunde. De inflatie zakte als een baksteen. Dat het vooral aan dit effect lag, zien we duidelijk aan de ontwikkeling van de zogeheten kerninflatie, inflatie zonder onder meer energie.
Die is in veel landen niet of nauwelijks gedaald sinds het begin van het jaar. Een vat olie kost tegenwoordig 80 dollar of meer. Met een lagere olieproductie, mede als gevolg van de productieverlaging in de OPEC+ landen, stijgende vraag naar olie door een beter draaiende economie dan werd verwacht en het feit dat de winter eraan komt - een periode waarin de vraag naar energie altijd klimt - zou het niet verbazen als de olieprijs de komende tijd verder stijgt.
Ik ben er niet gerust op
Als dat gebeurt zullen we geen hulp uit de wiskundehoek krijgen zoals tot nu toe omdat de olieprijs in de herfst en winter van 2022 tussen 80 en 95 dollar schommelde. Sterker nog, er kan zomaar weer opwaartse druk op inflatie uit die hoek komen richting het einde van het jaar!
Ik hoop de komende maanden te zien dat de inflatie verder daalt, zowel de headline als het kerncijfer, maar gerust ben ik er niet op. Ik houd er rekening mee dat de inflatie-ontwikkelingen de centrale banken onaangenaam zullen verrassen.
Als ze dan de rentes verder verhogen, zal dat op de korte termijn allerlei negatieve gevolgen op de financiële markten kunnen hebben. Verhogen ze de rentes niet veel verder als we in de geschetste omgeving komen, dan zal ook dat allerlei negatieve gevolgen kunnen hebben.
Hoewel het erop lijkt dat het lastige deel van wat centrale bankiers moeten doen, achter hen ligt, vermoed ik dat het lastigste deel eigenlijk nog moet komen. Ook met betrekking tot de inflatie geldt dat de laatste loodjes het zwaarst wegen.