Het was de afgelopen week goed raak. Aandelenkoersen daalden fors, met als belangrijke katalysator een stijging van de rente. Deze is in de VS opgelopen van 1,3% naar bijna 1,6%.
Ook in de EU liepen de tarieven op en waren beleggers in Duitse staatsobligaties jaarlijks nog maar -0,25% kwijt in plaats van -0,50% een maand eerder.
Het moet niet gekker worden. Als dit zo doorgaat, krijgen beleggers weer een positieve rente op deze obligaties.
Kijk verder
Er is veel discussie over de vraag of en wanneer de monetaire autoriteiten een strakker beleid gaan voeren en wat de consequenties zullen zijn. Het is een begrijpelijke vraag en is te vergelijken met de wens kennis te nemen van het weerbericht.
Gaat het de komende dagen regenen of blijft het droog? Dat is relevante informatie of we wel of geen paraplu nodig hebben. Maar we kunnen de renteontwikkelingen in een groter perspectief zien.
Niet als resultante wat de komende dagen, weken of maanden te verwachten is, maar met betrekking tot de beweging in de komende decennia.
Nooit meer
Die renteanalyse voor de korte termijn (gedomineerd door centrale banken) en de lange termijn verhoudt zich als de weersverwachting voor de komende weken en het vraagstuk van het klimaat op lange termijn.
De rente is de afgelopen 40 jaar per saldo alleen maar gedaald. In 1981 betaalde de staat voor een tienjarige staatslening een rente van 12,75%. Het bijzondere van deze lening was dat beleggers na vijf jaar mochten kiezen voor verlenging van de looptijd met nog eens vijf jaar tegen dezelfde coupon.
Dat waren nog eens tijden! We zagen ze nooit meer terug. Met nog een hobbel eind jaren 80, begin jaren 90 door de dure Duitse eenwording, is de rente zonder noemenswaardig correctie gedaald tot negatieve tarieven nu.
Alternatieve belasting
Vorige week bracht het Agentschap van het Ministerie van Financiën een achtjarige staatslening uit met een coupon van 0%. Beleggers moeten voor deze obligatie 101,85% betalen, meer dan de aflossing op 100% in 2029, zodat een negatief jaarrendement van -0,25% resteert.
Van +12,75% naar -0,25% in nog geen 40 jaar! Een rentedaling zoals we de afgelopen vier decennia hebben gezien komt niet meer terug.
Tenzij u gelooft dat er een moment komt dat overheden obligaties zullen uitgeven met een jaarlijkse coupon van -12,75%. Misschien dat een dergelijke verplichte lening in een dystopisch scenario mogelijk is, als een soort alternatieve belastingheffing.
V-vormig herstel
Maar laten we er vanuit gaan dat een dergelijk scenario zich niet zal voltrekken. Ik wil niet beweren dat de rente weer naar 12,75% zal gaan. De daling voltrok zich immers ook in 40 jaar.
Maar ik denk dat het einde van de grote rentedaling geen stabilisering op deze niveaus is, maar een eerste stap richting een V-herstel van de rente. Er is een aantal reden waarom de rente niet langdurig op het huidige lage niveau kan blijven.
Een belangrijke factor is de enorme groei van de bevolking. 40 jaar geleden waren er nog geen vijf miljard inwoners op deze planeet, over 40 jaar zijn het er tien miljard.
Er komt schaarste
Aanvullend hierop: de welvaartsgroei zal zich de komende 40 jaar niet beperken tot een relatief klein gedeelte van de wereldbevolking. Een groot deel daarvan eist zijn deel.
De druk die dit op het milieu geeft zal enorme investeringen in meer duurzame technieken vergen. Een sterk vergrote vraag vanuit consumptie en investeringen derhalve. De wereld zal dan ook aanlopen tegen schaarste, zowel met betrekking tot de grondstoffen als (hoog)gekwalificeerde arbeid.
Natuurlijk zal met name technologische innovatie helpen de als gevolg van bovengenoemde ontwikkeling genoemde problemen te mitigeren. Innovatie kan veel problemen verzachten of doen verdwijnen.
Steeds sneller
Dat is in feite de afgelopen decennia gebeurd, toen een deel van de geschetste ontwikkeling (bevolkingsgroei met name) al plaatsvond. Maar het is te verwachten dat er grenzen aan het vermogen zitten om technologische ontwikkeling als heilige graal te zien.
Het is als met de schaatsrecords op de 500 meter. Deze afstand werd in 1891 door de Zweed Oscar Grundén als snelste gereden (50,8 seconden). 40 jaar later was daar 10,2 seconden vanaf, en weer 40jaar later nog eens 4,2 seconden.
In de vier decennia daarin (2011) lag het record op 34,01 seconde, opnieuw vier seconden lager. Dat was absoluut en relatief een megaprestatie onder invloed van de klapschaats en het overdekt schaatsen.
Groter aandeel
Maar de afgelopen tien jaar werd nog slechts 0,4 seconden sneller geschaatst. Verdere technologische ontwikkelingen zullen geen seconden meer van het huidige wereldrecord afhalen.
Tot slot zal de inflatie, en daarmee de rente, een stimulans krijgen door de politieke sfeer dat de gewone man meer moet profiteren van de economische welvaart. Net zoals in de jaren 60 en 70 de werknemers hun grotere aandeel eisten.
Vakbonden hadden de macht dat af te dwingen met steun van de toen heersende arbeidsschaarste. Er is een grote kans dat we nu weer zo'n periode tegemoet gaan.
Fundamenteel anders
Al deze factoren maken de kans groot dat we de komende decennia een flink oplopende rente zullen zien. We komen dan in een fundamenteel andere financiële situatie dan de afgelopen 40 jaar.
Wat betekent dat voor de aandelenmarkt? Ik pak een sigarenkistje en sla aan het rekenen. Vanaf 1983 behaalde de AEX index een koersrendement van circa 7% per jaar.
De vraag is hoeveel van die koersstijging voor rekening kwam van de structurele rentedaling. Het eenvoudige rekensommetje laat zien dat dit circa 6% op jaarbasis moet zijn geweest.
Dividend kan redden
Als die rentedaling wegvalt, zal, bij een gelijkblijvende winstontwikkeling van de beursgenoteerde bedrijven, nog maar 1% koersstijging resteren. Tenminste, als de rente niet gaat stijgen.
Als de rente wel een stijgende trend zal laten zien, gaat ook die 1% koersstijging verloren en kunnen we jaarlijkse koersverliezen tot -5% meemaken.
Dan zal het dividend op aandelen beleggers moeten redden om niet (zwaar) in de verliezen terecht te komen. Natuurlijk is dit een theoretisch rekensommetje, structurele en incidentele schokken kunnen het plaatje drastisch wijzigen.
Ook positieve gevolgen
Maar als het beeld wordt bewaarheid, wil ik twee opmerkelijke gevolgen van de structurele rentestijging noemen.
- Aandelenbeleggingen zullen dus de komende decennia maar een beperkt of geen rendement opleveren. Dat is zuur, zeker ook voor pensioenfondsen. De afgelopen decennia hebben zij prachtige aandelenrendementen behaald, maar zagen hun financiële gezondheid voor een belangrijk deel verloren gaan door de lage (reken)rente. De komende decennia zullen eventuele koersverliezen op aandelenposities (deels) goedgemaakt kunnen worden door een stijgende (reken)rente. In het verleden rekenden de rijke pensioenfondsen zich arm door de lage rente, in de voorliggende decennia gaan de arme pensioenfondsen zich rijk rekenen door de gestegen rente!
- De afgelopen decennia moesten huiseigenaren steeds een boeterente betalen bij (vervroegde) aflossing van de hypotheek. Banken brachten deze boete in rekening omdat zij op nieuwe hypothecaire leningen minder rente ontvingen dan op de afgeloste lening. Dat moet veranderen. Als de rente substantieel gaat stijgen, zal de bank consequent geen boete meer rekenen, maar juist een premie bij vervroegde aflossing moeten uitkeren. Ik ben benieuw of de banken deze negatieve boete in de praktijk zullen brengen.
De grote ommekeer in de rente heeft dus niet alleen maar negatieve gevolgen!