Geld rolt momenteel niet, of in ieder geval onvoldoende. En als geld niet rolt, gaan de motoren van de economie niet hard aan en zijn er dus ook geen uitlaatgassen in de vorm van oplopende inflatie. Daar schreef ik vorige week al over.
Het is dus nodig om al dat overvloedige geld aan het rollen te krijgen. Hoe? Centrale bankiers zouden daarachter kunnen komen als ze de situatie zouden analyseren zonder hun ideologische veren en mantra’s.
Ze moeten dus uit hun comfortzone stappen. Ik zeg met opzet niet out of the box-denken, want dat doen ze al. Het hamsteren van bedrijfsobligaties is behoorlijk out of the box-achtig.
Geld hamsteren
Terug naar het probleem; het geld dat centrale banken rondstrooien als confetti, rapen consumenten op, maar niet om uit te geven. Overigens, een groot deel wordt niet opgepot, maar komt ook niet op straat. Het vloeit naar financiële markten. Daar kom ik zo op terug.
Dat hamsteren is wellicht het duidelijks zichtbaar in de besparingen van huishoudens. Het deel van het inkomen dat ze opzij leggen, is spectaculair gestegen de laatste jaren.
Besparingen huishoudens in de eurozone en de VS
De belangrijkste reden om te hamsteren is angst. Huishoudens hebben te weinig vertrouwen in de toekomst. Dat heeft verschillende oorzaken, bijvoorbeeld angst om werk te verliezen of een baan kwijt zijn en angst om lang werkloos te blijven.
Inkomsten opofferen
Consumenten gebruiken hun gezond verstand en denken als de centrale banken ondanks alles de rentes op 0% houden en alleen maar obligaties blijven opkopen, dan zal er wel iets ernstigs aan de hand zijn.
Andere huishoudens en bedrijven willen geen geld lenen om uit te geven en te investeren, ondanks de lage rentestanden. Om dezelfde reden: te weinig vertrouwen in de toekomst. Die lage rente is ook om een andere reden iets wat hamsteren in de hand werkt.
De wat economen opportunity costs noemen zijn zeer laag. Het zijn bijvoorbeeld de inkomsten uit werk die consumenten opofferen omdat ze op dat moment liever een wandeling door het bos willen maken.
Liquiditeitsval
Als werken 25 euro zou opleveren, dan zijn de opofferingskosten van de wandeling 25 euro. Hetzelfde principe geldt voor sparen. Ooit betekende geld opnemen van een spaarrekening om het in een oude sok te doen een verlies van ettelijke procenten per jaar.
Nu niet meer. In combinatie met vrees over de financiële gezondheid van banken, kost spaargeld thuis stallen, niets. Normaliter zou die lage rente huishoudens ertoe aanzetten hun spaargeld uit te geven en minder te gaan sparen, maar, nu dus niet.
We zijn terecht gekomen in wat de vermaarde Britse econoom John Maynard Keynes ooit de liquiditeitsval noemde. Dat is een situatie waarin besparingen hoog zijn, ondanks een lage rente.
Teveel cijfers
Die combinatie is voor monetair beleid wat een stroomstoring is voor een elektrisch apparaat; einde oefening. Naarmate centrale banken de rente verder verlagen en meer geld in de economie pompen, des te meer consumenten of huishoudens gaan hamsteren. En hoe minder ze lenen.
Een van de redenen waarom centrale bankiers zich daar geen raad mee weten, is dat het met psychologie te maken heeft.
Dit is wat ik bedoel met de verwiskundisering van de economische wetenschappen. Alles moet in economische modellen gevangen worden, wiskunde is een must geworden voor studenten economie. Dat komt in plaats van meer tijd door te brengen met het bestuderen van de filosofie en economische geschiedenis, waaronder de studies van de voorlopers van economen. Bijna allen filosofen, overigens.
Vertrouwen geven
Die verwiskundisering betekende dat het effect van de menselijke psyche vergeten wordt. Dat is immers niet in een wiskundig model te vatten. Economen nemen aan dat consumenten rationeel zijn. Maar dat is niet zo.
In een liquiditeitsval is doorgaan het hetzelfde monetaire beleid zinloos. Wat nodig is, is consumenten vertrouwen geven in de toekomst. Om geld aan het rollen te krijgen, moeten de centrale banken dus de bron van die angst wegnemen.
Goed nieuws, dat kan! Het slechte nieuws is dat dat een U-bocht in het beleid van centrale bankiers vereist. Ze zouden bijvoorbeeld renteverhogingen in het vooruitzicht moeten stellen in plaats van te dreigen met de rente negatief te maken. Met een hogere rente in het verschiet, zou de bereidheid om te investeren, kunnen toenemen.
In de uitverkoop
Een andere manier om huishoudens zo ver te krijgen om geld uit te geven, is toestaan dat de prijzen dalen. Consumenten kunnen dan de verleiding niet weerstaan spullen die ze altijd wilden hebben, nu voor minder geld aan te schaffen.
Maar ja, omdat centrale bankiers als een stel dolgedraaide papegaaien herhalen dat dalende prijzen tot minder consumptie leiden, zijn ze daar zelf in gaan geloven. Ook al leert economische historie dat het onzin is.
Economische historie die de economen nauwelijks bestuderen, want wiskunde is belangrijker. Een derde mogelijkheid is dat als consumenten zelf niet meer willen uitgeven, de overheid dat namens hen doet. Het probleem is alleen dat te veel landen zulke hoge schulden hebben, dat nog meer schulden maken averechts zou kunnen werken.
Financiële instabiliteit
Bijvoorbeeld doordat huishoudens zich meer zorgen gaan maken en, uit vrees dat de belastingen in de toekomst omhoog zullen gaan, nog meer geld gaan hamsteren.
Ik zou nog terugkomen op dat veel geld de afgelopen jaren naar financiële markten vloeide. Als centrale banken erin zouden slagen de omloopsnelheid aan te jagen, bestaat het gevaar dat het geld vanuit financiële markten naar de echte economie zal stromen.
Dat zou zomaar voor financiële instabiliteit kunnen zorgen. Dus omdat centrale bankiers veel te lang haast fundamentalistisch te werk gingen, hebben ze zich in een zeer lastige positie gemanoeuvreerd.
In de val
Het is onwaarschijnlijk dat het beleid zal veranderen, omdat te veel centrale bankiers een U-bocht maken hetzelfde vinden als erkennen dat ze ernaast zitten.
En dus is de kans groot dat we in de liquiditeitsval blijven en steeds dieper zullen zinken. En met op de beurs aanhoudend lage rentestanden en, om het bizar te houden, eerder stijgende dan dalende aandelenkoersen.