Marcel Tak ziet het anders Samen met Coen Teulings en Jeroen Dijsselbloem kijkt Marcel Tak terug op het uitbreken van de kredietcrisis en de Griekse schuldencrisis. Wat is er geleerd? Wat bij een volgende crisis te doen? Met de oplossingen van beide heren is Tak het totaal niet eens. 25 september 2018 10:00 • Door Marcel Tak Het zal u niet zijn ontgaan. Het is tien jaar geleden dat Lehman Brothers het startschot gaf voor de Eerste Wereldkredietcrisis. Over de gevolgen daarvan raken economen, ook na zo een lange periode, niet uitgepraat. Wat waren de oorzaken? Hoe kan een toekomstige kredietcrises worden voorkomen? Stevenen we onvermijdelijk af op de Tweede Wereldkredietcrisis? Wat waren de kosten van de crisis, en hoeveel economische groei heeft het ons eigenlijk gekost? In het Financieele Dagblad waren afgelopen vrijdag twee interessante bijdragen over de grote crisis te lezen. Coen Teulings, directeur van het Centraal Planbureau (CPB) in de periode van de crisis, brengt in zijn artikel het Nederlandse beleid onder de aandacht. Dat beleid zou ertoe geleid hebben dat 50 miljard, circa 10% van het bbp, verloren is gegaan. Ingezonden brief Dijsselbloem Jeroen Dijsselbloem legt in zijn bijdrage uit dat de financiële sector er in 2018 veel beter voor staat dan tien jaar geleden. Maar, zo betoogt de oud-minister van Financiën, niet alles is goed geregeld. Als het om banken gaat, is er nu een mechanisme waardoor beleggers de lasten dragen in geval van een (dreigend) faillissement. Bij overheden ligt het echter anders. Daarvoor geldt nog steeds dat burgers voor de lasten opdraaien bij een faillissement. Dat moet anders, aldus Dijsselbloem. Er moet een mechanisme komen waardoor beleggers weten dat zij er financieel voor opdraaien indien een EU-land in ernstige financiële problemen komt. Bij Griekenland is dat maar deels gelukt, aldus Dijsselbloem, omdat private investeerders too little, too late voor de kosten werden aangeslagen. Een land is geen bank Hoewel de oud-minister natuurlijk veel beter op de hoogte is van de ins en outs van het Griekse drama, meen ik toch enkele kanttekeningen te moeten maken. Ten eerste merk ik op dat er een groot verschil is tussen een faillissement van banken of dat van overheden. In het eerste geval is het inderdaad onaanvaardbaar dat burgers, de belastingbetalers, opdraaien voor de gevolgen van het faillissement. Het is terecht dat er allerlei maatregelen zijn genomen om het risico daarop zo klein mogelijk te maken. Maar als de belastingbetaler moet bloeden voor het faillissement van zijn eigen overheid, is dat wat mij betreft minder een probleem. Het zijn namelijk diezelfde burgers/belastingbetalers die de overheid hebben gekozen en het desastreuze beleid dat tot een faillissement leidde, mogelijk hebben gemaakt. "Als de belastingbetaler moet bloeden voor het faillissement van zijn eigen overheid, is dat minder een probleem" Grieks debacle Wat Griekenland betreft klopt de analyse van Dijsselbloem naar mijn mening niet helemaal. Het feitelijke faillissement van Griekenland werd juist in eerste instantie gedragen door private beleggers. De koersen van Griekse obligaties daalden met tientallen procenten tegelijk. De financiële wereld vreesde dat Griekenland zijn schulden niet meer zou kunnen terugbetalen en het land in problemen deze deels of geheel zou afschrijven. De EU en de ECB waren van mening dat een daadwerkelijk faillissement tot ernstige monetaire, economische en politieke schade zou leiden, waarschijnlijk zelfs tot het einde van de euro. Dat was de reden dat een formeel Grieks faillissement werd vermeden en Griekenland met steunmaatregelen werd gered en daarnaast de schuld slechts gedeeltelijk werd afgeschreven. Utopie Wat de Griekse schuld betreft draaide iedereen, de private beleggers en de EU burgers, voor de kosten op. Het zijn juist de Griekse burgers (belastingbetalers) zelf die niet hebben bijgedragen aan de schuldsanering. Natuurlijk hebben zij wel sterk geleden door de enorme bezuinigingen die nodig waren om de onhoudbaar hoge uitgaven, leidend tot de schuldcrisis, terug te dringen. Dijsselbloem wil nu een systeem dat geen enkele EU-burger meer betaalt voor een faillissement van een (ander) EU-land. Daar hoeft echter geen enkel systeem voor te worden ontworpen. Het enige wat de EU dient te doen, is aan te geven dat bij financiële problemen geen enkel land meer zal worden gered door de EU of de ECB. Geen solide valutagebied Ik denk dat bij een dergelijk statement, de rentetarieven in veel zuidelijke lidstaten fors zullen oplopen. Indien vervolgens een EU-land daadwerkelijk in de financiële problemen komt, zullen beleggers volledig het verlies op de staatsobligaties moeten dragen. Dat zal een dergelijke situatie een snel einde van de euro betekenen. Ik zie niet in hoe een eurozone kan bestaan met slechts één monetair beleid, maar wel met forse verschillen in marktrentes, economische en financiële structuur. Een solide valutagebied kan niet functioneren als er steeds vraagtekens zijn over de financiële gezondheid van één of meer lidstaten. "Een solide valutagebied kan niet functioneren als er steeds vraagtekens zijn over de financiële gezondheid van één of meer lidstaten" Wel eurobonds Er is maar één oplossing voor dit probleem en dat is de introductie van eurobonds, waarbij de landen gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de gehele overheidsschuld van de eurolanden. Worden Eurobonds uitgegeven, dan dient er een intern verrekeningsysteem te komen, waarbij landen met een hoog tekort en/of schuld de landen met een laag tekort/schuld compenseren via een opslag op de marktrente. "Er is maar één oplossing voor dit probleem en dat is de introductie van eurobonds" Op deze manier krijgt niet de markt een hogere rente als compensatie voor het debiteurenrisico van de zwakke lidstaten, maar de financieel sterke landen zoals Duitsland en Nederland. Potverteren met Teulings Dat brengt mij kort bij de analyse van Teulings, die meent dat het scherpe bezuinigingsbeleid in Nederland tot een verlies van 50 miljard aan bbp heeft geleid. Het is de eeuwige discussie tussen Keynesianen en monetaristen over het respectievelijk wel of niet door de overheid stimuleren van de vraag. Die discussie zal, bij gebrek aan beschikbaarheid van een economisch laboratorium, wel nooit opgelost worden. Ik kijk dan graag naar de feiten zoals we die wél tot ons kunnen nemen. Frankrijk, waar Teulings aan refereert als een land dat het beter heeft gedaan, heeft als gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking 42.600 euro (2017). In Nederland ligt het niveau op 53.600 euro. Frankrijk heeft een traditie van een beleid met hoge tekorten, terwijl Nederland het in het algemeen zuinig aan doet. U kunt boeken volschrijven over wat het beste beleid onder diverse omstandigheden zou moeten zijn. Op basis van de feitelijke verschillen in welvaart tussen Nederland en Frankrijk, zou ik het financieel-economisch beleid in een volgende crisis niet graag aan Teulings c.s. overlaten! Marcel Tak is zelfstandig beleggingsadviseur en oprichter/beheerder van het Bufferfund. De informatie in deze column is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Deel via:
Assetallocatie 08:00 De succesvolle terugkeer van de 60/40-portefeuille Ewout van Schaick heeft samen met de rest van het multi-asset-oplossingen-team van Goldman Sachs AM grote verwachtingen van portefeuilles die bestaan uit 60% aandelen en 40% obligaties. Zowel voor aandelen als obligaties zijn de vooruitzichten zonnig. Mochten markten desondanks corrigeren, dan biedt de 60/40-portefeuille de spreidingsvoordelen om de klap te verzachten.
Assetallocatie 27 mrt Cash is meer king dan ooit In Europa kan een belegger dit jaar met een mix van cash en kortlopende leningen bruto tussen de 3% en 4% verdienen. Waarom dan nog risico's nemen met obligaties en aandelen, zo vraagt Alain Richier van Ostrum Asset Management zich af.
Assetallocatie 25 mrt Rabobank surft mee op recordgolf Rabobank heeft geen last van hoogtevrees. Aandelen blijven favoriet boven obligaties. De bank ziet zich gesteund door de hoge winstgroei en de historie: records komen immers zelden alleen.
Assetallocatie 21 mrt Geef uw portefeuille een boost! Yvo van der Pol, hoofd Benelux & Nordics bij PGIM Investments, is bijzonder gecharmeerd van de meer risicovolle obligaties, aandelen met sterke groeimogelijkheden en datacenters.
Assetallocatie 21 mrt U zoekt een sterk presterend mixfonds? Het is volgens Thomas de Fauw van Morningstar essentieel voor beleggers om de strategie, het proces en de beloften van fondsmanagers van mixfondsen te doorgronden.
Assetallocatie 20 mrt “Dit is een positief verhaal” Karen Ward, hoofd beleggingsstrategie EMEA bij JP Morgan AM, ziet dit jaar zonnig in, voor de Europese economie en voor Europese aandelen in het bijzonder. Ook China zou wel eens positief kunnen verrassen. Komen deze optimistische verwachtingen niet uit, dan houden obligaties en private beleggingen het portefeuillescheepje wel recht.