Pensioenfondsen zijn druk met het implementeren van het nieuwe pensioenstelsel. Wat verandert er allemaal op beleggingsgebied? Zal er anders worden belegd of blijft alles bij het oude?
Jorg Sunderman: "De beleggingen worden anders vormgegeven. Nog steeds collectief beheerd, maar meer toegespitst op een leeftijdscohort of zelfs individuele deelnemers. Door dat weer te aggregeren, kom je vervolgens weer tot een collectieve mix. Die collectieve mix zal niet totaal overhoop worden gegooid, maar er zullen zeker wat bewegingen zijn
Door het vervallen van Vereist Vermogen risicobuffers is er meer ruimte om in de voorheen als risicovol gepercipieerde beleggingen te stappen zoals private markten (alternatieve beleggingen met meer illiquide profiel) of vastrentende waarden zonder credit rating.
Op totaalniveau zal er wat minder renteafdekking zijn waarbij de renteafdekking die resteert kortere looptijden zal hebben.
Afdekking van inflatierisico lijkt minder vaak ingezet te worden, ondanks dat inflatierisico nog net zo relevant is voor deelnemers. Dat inflatie echt een risico is, hebben we de afgelopen jaren wel ervaren.
Er gaan wat geluiden op dat sommige pensioenfondsen minder of zelfs geen valutarisico meer gaan afdekken in het nieuwe stelsel. Daarnaast zijn er diverse beleggingstrends , zoals duurzaamheid, impact-beleggen en meer illiquide beleggen, die doorzetten, maar onafhankelijk zijn van de pensioentransitie."
Wat zijn de belangrijke economische trends waar pensioenfondsen rekening mee dienen te houden?
Sunderman: "Twee grote structurele trends zijn vergrijzing en veranderende regelgeving, zoals de Wet toekomst pensioenen.
Vergrijzing is één van de meest ingrijpende demografische trends van deze tijd en heeft verstrekkende gevolgen voor consumptiepatronen, arbeidsmarkten, pensioenstelsels en de globale economische machtsverhoudingen.
Naast deze structurele trends signaleren wij een aantal andere belangrijke ontwikkelingen die direct en indirect impact hebben op het beleggingsbeleid van pensioenfondsen:
Een eerste trend is deglobalisering. Waar de afgelopen decennia gekenmerkt werden door open grenzen en mondiale productieketens, zien we nu een beweging naar regionalisering, handelsbarrières en strategische autonomie. Dit heeft gevolgen voor economische groei, inflatie en de positionering van bedrijven in de waardeketen.
Ten tweede is er sprake van een omgeving van structureel hogere rente en inflatie. De tijd van extreem lage rente lijkt voorbij. Hogere kapitaalkosten, geopolitieke spanningen en investeringen in duurzaamheid drukken op marges en kunnen het evenwicht in portefeuilles verstoren. Tegelijk kan dit ook kansen bieden voor bijvoorbeeld vastrentende waarden en infrastructuur.
Een derde trend is de versnelling van digitalisering en de transitie naar een duurzame samenleving. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en toegang tot hernieuwbare energie in ontwikkelingslanden. Deze transformatie raakt alle sectoren en beïnvloedt productiviteitsgroei, arbeidsmarkten en bedrijfsmodellen. Voor beleggers betekent dit zowel kansen in technologie en data-infrastructuur als risico’s in verouderde sectoren.
Het is belangrijk te benadrukken dat deze economische en maatschappelijke trends met elkaar zijn verweven en elkaar wederzijds beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan hoe geopolitieke spanningen (deglobalisering) de energietransitie beïnvloeden, of hoe technologische ontwikkeling samenhangt met arbeidsmarktveranderingen en inflatiedynamiek. Een geïntegreerde benadering van strategisch beleggingsbeleid is daarom essentieel.
Hebben pensioenfondsen ook de verantwoordelijkheid met hun beleggingen een positieve impact te boeken of draait alles enkel en alleen om het juiste rendement?
Sunnderman: "De primaire verantwoordelijkheid van pensioenfondsen is om te zorgen voor een degelijk en koopkrachtig pensioen. Dat wordt bereikt door goede beleggingsrendementen na te streven, en verantwoord met risico's om te gaan. Dat betekent ook het integreren van de risico's omtrent ESG .
Daarbij is er de ruimte voor pensioenfondsen om ook duurzame doelstellingen te omarmen, eventueel ook een doelstelling omtrent het met positieve impact beleggen. Dit is niet vereist vanuit wetgeving, maar meer gedreven door preferenties van deelnemers, maatschappelijke trends, missie en visie van het fonds, de ambities van de bestuursleden en natuurlijk ook door de beleggingskansen die beschikbaar zijn.
Het is daarbij belangrijk dat pensioenfondsen duurzame en impactbeleggingen weten te vinden die zich richten op marktconforme rendementen. Immers, concessie op rendement staan op gespannen voet met de primaire verantwoordelijkheid van het fonds."
Wat is de rol van de pensioendeelnemer in het beleggingsbeleid van een pensioenfonds? Hoe belangrijk is die stem?
Sunderman: "Alle pensioenfondsbestuurders zijn zich ervan bewust dat zij het geld van hun deelnemers beheren en laten daarom de mening en voorkeur van deze deelnemers zwaar meewegen bij het bepalen van het beleggingsbeleid. Deelnemers worden gezien als de belangrijkste stakeholders van een pensioenfonds. Vaak worden keuzes ten aanzien van bijvoorbeeld duurzaam beleggingsbeleid dan ook voorgelegd aan deelnemers.
Daarbij kent het deelnemersonderzoek wel zijn beperkingen, maar ook op dat gebied vindt innovatie plaats, zodat de resultaten van deelnemersonderzoeken zo representatief mogelijk zijn en waardevolle inzichten bieden over de voorkeuren van deelnemers. De resultaten hiervan worden verwerkt in het beleggingsbeleid. Zo geven deelnemers steeds meer aan dat zij duurzaam beleggen belangrijk vinden en vinden passen bij de lange termijn visie en maatschappelijke functie van pensioenfondsen, en dat dit onder voorwaarden zelfs ten koste zou mogen gaan van rendement, bijvoorbeeld bij het ter beschikking stellen van kapitaal voor technologische ontwikkelingen voor maatschappelijke uitdagingen.
"Deelnemers geven steeds meer aan dat zij duurzaam beleggen belangrijk vinden en vinden passen bij de lange termijn visie en maatschappelijke functie van pensioenfondsen"
Daarnaast investeren veel pensioenfondsen in interactie met hun deelnemers door klantpanels, nieuwsbrieven, chats met de klantenservice, social media, etc. Dus deelnemers beschikken over een verschillendei kanalen waarmee zij hun stem kunnen laten horen."
Als pensioendeelnemers de wens hebben om impact te boeken, waar liggen dan de beste beleggingskansen?
Sunderman: "De beste kansen liggen in private markten en opkomende markten (EM). In deze segmenten is de additionaliteit het grootst. Ofwel, hier kunnen we financiering bieden aan projecten en bedrijven die anders moeilijk toegang hebben tot kapitaal. Dit vergroot de maatschappelijke en ecologische impact aanzienlijk.
"De beste kansen met impactbeleggingen liggen in private markten en opkomende markten"
Private markten hebben verder het voordeel dat meer invloed uitgeoefend kan worden op de projecten die worden gefinancierd, waardoor de investeerder meer grip krijgt op de impactdoelstelling en de meetbaarheid daarvan.
Maar vergeet ook niet dat de maatschappelijke en ecologische uitdagingen die je met impactbeleggen adresseert niet van vandaag op morgen zijn opgelost. Dat vraagt om een lange adem van investeerders, wat goed past bij het langere termijn karakter van private markten.
Opkomende markten zijn misschien wel bij uitstek een logische plek om impactkapitaal aan het werk te zetten. Basisvoorzieningen als educatie, gezondheidszorg, schoon drinkwater, schone energie en financiële diensten zijn goed toegankelijk in ontwikkelde markten. Dat is anders in veel opkomende landen, wat maakt dat je per geïnvesteerde euro meer impact kunt bereiken in landen waar deze basisvoorzieningen niet vanzelfsprekend zijn.
Ook voor het klimaatprobleem zijn juist beleggingen in de opkomende landen impactrijk. De verwachte groei in de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen komt voornamelijk van opkomende landen. Dit komt door de hogere economische groei en de bevolkingsgroei in opkomende landen. Daarom is het van belang om deze groei op een duurzame manier te laten plaatsvinden door juist in opkomende landen te investeren in hernieuwbare energie of andere klimaatmitigerende maatregelen. De opwarming van de aarde stopt niet bij landsgrenzen.
Op het thema klimaat speelt ook mee dat wij als westers land al een hoog aandeel aan hernieuwbare energie hebben in onze energiemix. Dat is anders in opkomende landen, waar de economie meer drijft op fossiele brandstoffen. Elke eenheid aan geproduceerde schone energie vervangt in opkomende landen dus meer uitstoot van broeikasgassen dan bij ons. Tegelijkertijd zijn zowel het impactpotentieel als het risicogecorrigeerde rendement aantrekkelijk."
Is er met de komst van Trump een einde gekomen aan de economische wereldorde? Zo ja, wat betekent dit voor het toekomstige beleggingsbeleid?
Sunderman: "We zien al geruime tijd een structurele verschuiving in de wereldorde. De Verenigde Staten hebben al decennialang een handels- en begrotingstekort, dat onder andere wordt gefinancierd dankzij de status van de dollar als wereldwijde reservevaluta. Deze status houdt de financieringskosten voor de Amerikaanse schuld relatief laag.
Tegelijkertijd zorgt de vergrijzing in de VS voor oplopende overheidsuitgaven en daarmee een toenemende staatsschuld. Dat kan nog lange tijd goed gaan — vergelijkbaar met Japan — maar vereist wel stabiele internationale verhoudingen en vertrouwen in de Amerikaanse kapitaalmarkten.
De Amerikaanse regering laveert tussen een reset van de wereldhandel en vertrouwen in de eigen economie. Dat heeft directe implicaties voor beleggers: minder voorspelbare valuta- en rentebewegingen, grotere geopolitieke risico’s en mogelijk een heroriëntatie van het allocatiebeleid."
Mede door de hernieuwde verkiezing van Trump is de populariteit van duurzaam beleggen minder geworden. Waarom blijft het toch belangrijk om hieraan vast te houden?
Sunderman: "Bedrijven met een duurzame bedrijfsvoering zijn vaak beter voorbereid op klimaatverandering, strengere regelgeving of reputatieschade, hetgeen op de langere termijn tot betere en meer stabiele rendementen kan leiden.
"Bedrijven met een duurzame bedrijfsvoering zijn vaak beter voorbereid op klimaatverandering, strengere regelgeving of reputatieschade, hetgeen op de langere termijn tot betere en meer stabiele rendementen kan leiden"
Ook is bijvoorbeeld de energietransitie alsnog in volle gang, en liggen hier belangrijke kansen. Dit soort structurele trends blijven relevant, ongeacht (tijdelijke) marktdynamiek
Particuliere beleggers en deelnemers blijven desondanks duurzaamheid een belangrijk thema vinden, en blijven verwachten van institutionele beleggers dat zij deze overwegingen meenemen in het beleggingsbeleid."
Terug naar het nieuwe pensioenstelsel. Ondersteunen de (nieuwe) pensioenregels duurzaam beleggen of zijn pensioenfondsen geheel vrij om hun eigen beleggingspad te bewandelen?
Sunderman: "De pensioenfondsen hebben meer vrijheden hebben door het verdwijnen van Vereist Eigen Vermogen, bijvoorbeeld door meer te kunnen beleggen in private markten en in opkomende landen.
Daarnaast verwacht ik dat beleggingsthema’s, die te maken hebben met duurzaamheid en impact, meer in de belangstelling van deelnemers zullen staan en dat zij mogelijk vocaler pleiten voor een bepaalde richting ten aanzien van duurzaam beleggen."
Ten slotte, waarom zouden pensioenfondsen met uw organisatie in zee gaan? Wat doet uw organisatie anders dan de concurrentie?
Sunderman: "Pensioenfondsen in Nederland bevinden zich in een groot aantal transities. Zoals de transitie naar één van de twee nieuwe pensioencontracten en de transitie naar een nieuwe manier van beleggen waar duurzaamheid en impact maken integraal onderdeel van zijn.
Een verandertraject kost per definitie veel energie en aandacht van mensen en dat is ook wat pensioenfondsbestuurders nu meemaken. Al deze veranderingen en transities voltrekken zich bovendien in een wereld waarin geopolitieke onrust aan de orde van de dag is en financiële markten zeer volatiel zijn als gevolg daarvan.
Een pensioenfonds is altijd – maar zeker in deze tijden – gebaat bij partners die hun uitdagingen en de lokale context begrijpen en doorgronden. Zodat ze oplossingen krijgen aangedragen die aansluiten bij hun uitdagingen. Cardano is in 2000 opgericht in Rotterdam met als doel om pensioenfondsen te helpen met het vergroten van hun financiële weerbaarheid.
Sinds 2000 hebben wij als bedrijf ook meerdere transities meegemaakt, waaronder de transitie van een vermogensbeheerder met een focus op financieel risicomanagement naar een duurzame vermogensbeheerder met een focus op financieel risicomanagement en het maken van impact met het geld dat aan pensioenfondsen wordt toevertrouwd. Onze kerndoelgroep zijn hierbij altijd institutionele beleggers en specifiek pensioenfondsen geweest.
Cardano heeft van huis uit een holistische benadering en no-nonsense aanpak. Door onze gecombineerde expertise in strategisch denken, financieel risicomanagement en duurzaamheid zijn wij als geen ander in staat om robuuste strategieën en innovatieve oplossingen te ontwikkelen, die net zoveel waarde kunnen creëren voor de wereld als voor de beleggingsportefeuille."