Van een volle fruitmand naar een hoop bananenschillen

In Den Haag vlogen vorige week stenen en vuurpijlen door de lucht. Een demonstratie tegen migratie eindigde in rellen, arrestaties en kapotte ruiten bij het Binnenhof. Beelden die we lang met “elders” associeerden, maar nu gewoon in de hofstad.

Wat in Den Haag in het klein zichtbaar werd, past precies in de grote waarschuwing van Paul Krugman. De Nobelprijswinnaar van de bananenmodellen – ooit symbool voor de vrolijke logica van globalisering – kwam precies op tijd om ons een spiegel voor te houden.

Van frustratie naar populisme

Waar globalisering ooit bananen en goedkope vliegtickets bracht, ziet Krugman nu vooral de contouren van bananenrepublieken. In de VS staat een grote groep – vooral mannen van middelbare leeftijd – buitenspel. Zonder werk, zonder perspectief, zonder rol. Afgehaakten die hun frustratie vertalen in populisme. 

Populisme is nooit gratis: het begint met wantrouwen richting rechters, media en centrale banken, en eindigt met de sluipende erosie van instituties en rechtsorde. Krugman zelf schatte onlangs de kans dat de Amerikaanse democratie nog te redden valt op slechts zestig procent – cijfers die je eerder bij junk bonds verwacht dan bij een supermacht. Van fruitmand naar bananenrepublieken: het blijkt een kortere reis dan ons lief is.

Van fruitmand naar geopolitieke blokken

Het is geen Amerikaans probleem alleen. Wereldwijd verandert de fruitmand van globalisering in harde blokken. Washington, Brussel en Peking trekken muren rond markten en technologie. Chips, energie en grondstoffen zijn de nieuwe strategische wapens. Vrijhandel is niet langer vanzelfsprekend; leveringszekerheid weegt zwaarder dan de laagste prijs. 

• VS: begrotingstekort boven de 6% van het bbp, diepe polarisatie en een dollar onder politieke druk.
• China: groei hapert (<4%), maar controleert 70% van de cruciale grondstoffen.
• Europa: praat over strategische autonomie, maar blijft verdeeld over energie en defensie.

Speelbal Nederland

Midden in dat verdeelde Europa ligt Nederland, dat zichzelf graag calvinistisch en degelijk noemt. Maar in de praktijk gedragen we ons steeds vaker als carnavalvierders. Structurele hervormingen blijven uit: de woningmarkt zit op slot, het belastingstelsel is een labyrint en migratiebeleid blijft ad hoc. Intussen komt ons verdienvermogen onder druk te staan.

Cruciale bedrijven zoals ASML worden speelbal in de machtsstrijd tussen Washington, Brussel en Peking. Calvinistisch van buiten, carnaval van binnen: zo glijden we over onze eigen bananenschillen. De fruitmand van globalisering raakt leeg. Wat resteert, zijn bananenrepublieken in de aanbieding – instabiel, goedkoop ogend, maar met hoge verborgen kosten.

De prijs van bananenrepublieken

Het gebrek aan hervormingen heeft een prijs – niet alleen politiek, maar ook in de portemonnee van spaarders en beleggers.

• Hoge risicopremies: markten schokken vaker, zelfs bij veilige havens.
• Taaie inflatie: boodschappenmandje sinds 2021 grofweg een derde duurder. 
• Robuustheid telt: liever een stevige kist dan een wiebelig krat.
• Dollar als wapen: niet alleen een munt, maar ook een geopolitiek projectiel.
• Kansen zichtbaar: energie, digitale infrastructuur en defensie als groeibanen.

Voor Nederland betekent dit dat we ons pensioenvermogen – het grootste van Europa – niet langer vanzelfsprekend kunnen laten meevaren op de golven van globalisering. Denken in scenario’s, inzetten op radicale diversificatie en beter nadenken over valuta is geen luxe, maar noodzaak.

"Denken in scenario’s, inzetten op radicale diversificatie en beter nadenken over valuta is geen luxe, maar noodzaak"

Bescherm onze instituties!

Dit is de logica van onze tijd: afgehaakten voeden populisme, populisme sloopt instituties, en zonder instituties wordt de economie broos en de portemonnee dun. Onzekerheden kruipen rond als fruitvliegjes in een warme keuken: je krijgt ze niet meer weg.

Wie denkt dat de fruitmand nog vol ligt, vergist zich. Het zijn vooral de schillen van bananenrepublieken die nog in het schap liggen. Van Washington tot Peking, van Brussel tot Den Haag: keurige democratieën schuiven, als we niet oppassen, richting wankele bananenrepublieken.

De vraag is niet óf dit ons raakt, maar hoe we ermee omgaan. Blijven we shoppen in de uitverkoop van bananenrepublieken? Of beschermen we eindelijk onze instituties – en daarmee onze portemonnee?

Thomas van Galen