Hoog tijd voor meer Duits optimisme

In Duitsland volgt momenteel de ene jobstijding na de ander. Hoge energiekosten, een worstelde industriesector, kelderende exporten, ouderwetse infrastructuur, personeelstekorten, hoge bureaucratische lasten en dreigende massa-ontslagen bij gerenommeerde bedrijven als BASF, VW, ZF, Continental en Thyssen Krupp.

Als klap op de vuurpijl kwamen vorige week de grote economische onderzoeksinstituten (vergelijkbaar met het CPB in Nederland) met hun herfstprognose waaruit blijkt dat ook 2024 een jaar wordt van krimp, net als in 2023.

Veel slecht nieuws dus, maar is het echt allemaal zo verschrikkelijk? Hebben we niet ook te maken met een reeks tegenvallers die de economie vooral op de korte termijn hinderen?

Elkaar de put in praten

Vrijwel alle Duitse economen zijn het erover eens dat er wat moet gebeuren aan de bureaucratie, de zwakke infrastructuur en de lage investeringsquote. Maar de grootste handicap is misschien nog wel het vertrouwen. Mensen praten elkaar steeds dieper de put in, veel meer dan noodzakelijk.

Duitsland is nog altijd een van de grootste exporteurs ter wereld. Het is de derde economie achter de VS en China. De werkloosheid is met 6% historisch laag. De reële lonen zitten in de lift. De begroting is gezond.De beurs snelt van record naar record, waarbij ook de small- en midcaps de laatste weken meedoen.

Veel landen zijn jaloers op onderzoeksinstituten als Fraunhofer, Max Planck en Helmholtz. Bij patentaanvragen behoren de Duitsers nog altijd tot de wereldtop. Berlijn zal ook dit jaar weer wedijveren met Londen om de titel van grootste startup-stad van Europa.

"Bij patentaanvragen behoren de Duitsers nog altijd tot de wereldtop"

Energie-aanpassing

Een van de centrale problemen voor de industrie zijn de hoge energiekosten. Maar de waarheid is ook dat de energiekosten al lang niet meer zoveel pijn doen als 2-3 jaar geleden.

Op veel gebieden liggen de energieprijzen zelfs alweer onder het niveau van vóór de Oekraïne-oorlog. Het kost alleen tijd voordat dit volledig aankomt bij bedrijven en consumenten.

Ondertussen wordt er ondanks de energiecrisis grote vooruitgang geboekt bij de energietransitie. In het eerste halfjaar van 2024 waren zon, wind en andere duurzame energiebronnen bijvoorbeeld goed voor 58% van het stroomverbruik en bij het totale energieverbruik is het groene aandeel opgelopen tot boven de 20%. Dat is een prestatie van jewelste. 

Negativisme grenst aan hysterie

Het is kortom niet alleen maar kommer en kwel. Tijdens de Merkel-jaren (2005-2021) werd er vaak overdreven positief gedacht en gesproken over de Duitse economie. Dat er onder haar leiding weinig werd geïnvesteerd in de infrastructuur werd volledig over het hoofd gezien, net zoals dat gold voor de afhankelijkheid van Russische olie en Chinese afzetmarkten.

Nu is het precies omgekeerd. Al het slechte nieuws wordt uitvergroot, terwijl al het positieve onder het tapijt wordt geveegd.

Dat hebben inmiddels ook een aantal Duitse media in de gaten. Het Manager Magazin is daarom in de zomer begonnen met een hele serie interviews met als rode draad Warum Deutschland den Bach raufgeht (und nicht runter). “Het heersende narratief in Duitsland is dat we de ondergang tegemoet gaan. Maar er is genoeg bewijs voor het tegendeel”, schrijft het blad.

Reeks interviews

Aan ondernemers en wetenschappers die mee willen doen aan de rubriek is geen gebrek. Tientallen prominente mensen uit het bedrijfsleven en de wetenschap hebben zich gemeld. Hier enkele voorbeelden:

Joe Kaeser, de oud-ceo van Siemens en een van de meest invloedrijke commissarissen, prijst de unieke samenwerking in Duitsland tussen conglomeraten en kleine lokale spelers, de veel geloofde Mittelstand.

Er zijn volgens Kaeser maar weinig landen met zoveel goede ingenieurs als Duitsland. De rechtszekerheid is nergens beter en de politieke stabiliteit is ondanks de opkomst van extreme partijen nog altijd een pre.

“Dat alles maakt Duitsland tot een aantrekkelijke vestigingsplaats”, zegt Kaeser. “Het label Made in Deutschland heeft nog altijd een hoog aanzien en opent deuren in de hele wereld.” 

CEO Markus Krebber van energieconcern RWE vindt dat onderschat wordt hoe goed Duitsland door de energiecrisis gekomen is. Het was niet niks om van de afhankelijkheid van Rusland af te komen zonder black-outs en tegelijk ook nog de energietransitie gaande te houden.

“Op zich is het prima om alle uitdagingen en problemen onder een vergrootglas te leggen, maar we mogen niet vergeten waar we vandaan komen en wat er allemaal al is gerealiseerd.”

Zijn collega Leonhard Birnbaum van Eon noemt Duitsland ondanks alles een van de beste landen ter wereld om in te leven en te werken. "We moeten ervoor zorgen dat dit zo blijft.”

Roland Busch, CEO van Siemens, vindt de ellendige stemming zwaar overdreven. Door de talloze gesprekken die hij heeft gevoerd in het buitenland is hij gaan beseffen "hoe goed we het in Duitsland hebben. Hoe hoog onze levensstandaard is. Laten we niet bij de pakken neerzitten. We hebben alle mogelijkheden om een Wirtschaftswunder 2.0 in gang te zetten.”

Björn Eskofier, AI-expert aan de universiteit van Erlangen, huldigt het systeem van “Auszubildende”, waarbij studenten en scholieren direct na hun opleiding praktijkervaring kunnen opdoen.

Ook de sociale zekerheid is in verhouding tot andere landen uitstekend, net als de kansengelijkheid. Wat hij jammer vindt, is dat jongeren te weinig durf tonen bij het opzetten van nieuwe bedrijven. Kwaliteit is er genoeg. “Ik heb lesgegeven en onderzoek gedaan aan Amerikaanse universiteiten als Harvard, MIT en Stanford en ons onderzoek en onderwijs in Duitsland doet daar echt niet voor onder.”

CEO Belén Garijo van chemieconcern Merck is geboren Spaanse. Zij is dankbaar voor de 13 jaar die ze tot nu toe heeft mogen werken in Duitsland. “Voor mij is Duitsland het kloppende hart van de wetenschap en technologie in Europa. Het heeft een uitstekend ecosysteem van universiteiten, onderzoekscentra en hooggekwalificeerde arbeidskrachten.

"Combineer deze talentencentra met een stabiel rechtssysteem en een stabiele economie en je hebt een zeer aantrekkelijke omgeving voor investeringen waarin innovaties kunnen gedijen.”

Merck zal volgens haar ook in de toekomst veel investeren in Duitsland omdat “wij er vast van overtuigd zijn dat het een belangrijke motor van innovatie en groei moet blijven voor de toekomstige stabiliteit en veiligheid van de wereld”.

Bill Anderson, die sinds ruim een jaar CEO is van Bayer, kwam niet onder de eenvoudigste omstandigheden naar Duitsland. Bayer heeft immers door de overname van Monsanto immense problemen met de Amerikaanse justitie vanwege het bestrijdingsmiddel Roundup (glyfosaat).

Wat hem gelijk opviel toen hij bij Bayer begon, was de energie van het personeel om deze moeilijke periode te doorstaan. “Bij alle kritiek die er terecht is op bijvoorbeeld de bureaucratie kun je niet ontkennen dat Duitsland in de wereldtop meedraait als het gaat om wetenschappelijke topprestaties op meerdere gebieden.”

Niet voor niets staat Duitsland te boek met meer dan 100 Nobelprijswinnaars, waarvan 33 voor Scheikunde, 30 voor Natuurkunde en 24 voor Geneeskunde. Er moeten dingen beter, maar zoals Anderson zegt: "Duitsland heeft nog altijd alles in huis wat nodig is om een aantrekkelijke, duurzame en innovatieve industriële toplocatie te zijn!"